Aziz Efendi’nin Risâlesinde Kürt Emîrleri (IV. Murad Dönemi, 1623-1640)

Abstract

Yavuz Sultan Selim ile başlayan ve Kanunî Sultan Süleyman ile üst seviyelere çıkan Osmanlı Devleti ile Kürt emîrleri arasındaki ilişkiler, yüzyıl sonra, Kürt emirlerinin neredeyse bütün sosyo-ekonomik ve sosyo-politik güçlerini kaybettikleri bir noktaya evrilmiştir. Kayd-ı hayat şartıyla kendilerine tevcîh edilen Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet sancaklarındaki yönetim hakları, bölge valileri tarafından ellerinden alınmıştır. Emîrler, sahip olduklarını kaybetmemek için ribahorlardan (tefecilerden) faizle borç almışlar ve adeta onlara mahkum hale gelmişlerdir Doğu ve Batı seferlerinde önemli bir askerî güç olarak yer alan Kürt emîrlerinin Devlete sadık kalabilmeleri ve bilhassa, İran seferlerinde icrâ ettikleri hayatî desteklerinin devamı için bir takım tedbirlerin alınması gerekiyordu. Azîz Efendi tarafından hazırlanan ve XVII. yüzyılın ikinci çeyreğinde (1632) devletin askerî, idarî ve malî yapısına yönelik tespit, tahlil ve önerilerin yer aldığı risâlede, Kürt emîrlerin sorunları ve bu sorunların çözümüne yönelik sunulan öneriler, iki taraf arasındaki ilişkilerin tamirini ve bu ilişkilerin tamamen kopuşunu engellemeyi amaçlamıştır. Aksi takdirde, memâlik-i mahrûsenin Doğu sınırları ve Kürt coğrafyası Safevîler’in istilasıyla yüzleşmek zorunda kalacaktır.

Relationships between the Ottoman State and Kurdish emirates started during the reign of Sultan Selim I and ascended to an unsurpassed level during the reign of Sultan Suleiman the Magnificent. A century later, the Kurdish emirs lost their all social-economic and socio-political powers. Until their death, they are given administrative rights in the sancaks (called yurdluk-ocaklık and hükümet sancaks) were defeated by the regional governors (beylerbeys). In order not to lose what they have, Kusdish emirs have borrowed interest from the moneylender (ribahor) and have been condemned to them. Kurdish emirs who took part as an important military power in the campaigns of the Ottoman State in the East and West and in particular, they provide for the continuation of vital support to the military expeditions against Iran. It was supposed to remedy their situation. One report that had taken determination, analysis and recommendations regarding the military, administrative and financial structure of the state. It was prepared by Aziz Efendi in the second quarter of the XVII. century (1632). The solutions of problems of the Kurdish emirs were to repair the relations between the Ottoman state and the Kurdish emirs and to prevent these relations from breaking. Otherwise, the Eastern borders of the Ottoman Empire and Kurdish region will have to face the invasion of the Safavids