BEDİRHAN BEY ve KÜRDİSTAN EYALETİ (1847-1867)

Abstract

Bu çalışmamızın amacı, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan Kürdistan Eyaleti’ne dair belgeleri analiz ederek; 19. yüzyılın ikinci yarısında Bedirhan Bey isyanı sonrasında Diyarbekir Eyaleti ile Van, Muş, Hakkâri sancaklarının Cizre-Bohtan ve Mardin kazaları ile birleştirilip Kürdistan Eyaleti’nin kurulmasıyla başlanan süreci ele almaktır. Osmanlı Devleti, 17. yüzyılın ortalarından itibaren Kürt beylerine verdikleri ayrıcalıkları azaltarak bölgeyi doğrudan merkeze bağlamaya çalıştı. Tanzimat Fermanı’nın (1839) ilan edilmesinden sonra Kürdistan’da uygulanmasına yönelik idarî alanda yeni düzenlemelere gidildi. Fakat özerk durumunda olan Kürt beyliklerinin sindirilememesi Kürdistan’da kanunsuzluğa ve düzensizliğe neden oldu. Devletin, Kürdistan’ın ulaşılamaz yerlerine nüfuz edememesi, Kürdistan’ın idari sistemini kontrol edemez hale getirdi. Tanzimat’ın yürürlüğe konması ile birlikte hükümete karşı büyük isyan hareketleri baş gösterdi. Kürdistan’da Tanzimat’a karşı ilk ciddi tepki, Han Mahmud ve Bedirhan Bey önderliğindeki isyan hareketleridir. Osmanlı Devleti bu durumu düzeltmek amacıyla kanunsuzluğa ve düzensizliğe yol açan “emirleri” cezalandırmak üzere seferlere çıktı. Seferler sonucunda Bedirhan Bey ve Han Mahmud’un sürgünü ile son bulan 1846-47 Osmanlı-Kürt Savaşları, Osmanlı Belgelerinde “Kürdistan’ın yeniden fethi” olarak yer almıştır. Kürt Emirlerin sürgününden hemen sonra bölgede nizamın sağlanması için Tanzimat’la gelen yeni yaklaşımlar ışığında yeni bir yapılandırmaya gidilmiştir.