‘AKIFÊ WANÎ & ‘AŞIQ OSMAN SIPKÎ Û MEM Û ZÎNÊN WAN ÊN BI TIRKÎ DI KOLEKSÎYONA A. JABA DE

Abstract

Di koleksiyona A. Jaba de li ser bingeha Mem û Zîna Xanî du Mem û Zînên bi tirkî ku ji aliyê du nivîskarên cuda ve hatine nivîsîn hene. Ew jî berhemên Akifê Wanî (Kurd 39) û Aşiq Osman Sipkî (Kurd 38) ne. Her du muellifan jiyana xwe di sedsala XIXem de bûrandine. Wanî, xelkê Wanê ye û burokratekî girîng ê serdema xwe ye. Sipkî jî ji eşîra Sipkan e û ji gundekî nêzî Erzirûmê ye. Wanî, berhema xwe di 1856an de nivîsiye, lêbelê nekariye xilas bike. Nusxeya Jaba tekane nusxeya vê berhemê ye. Heçî Sipkî ye, wî jî berhema xwe di 1273 (1856- 1857)an de nivîsiye. Du nusxeyên vê berhemê hene: Nusxeya Tehranê û ya Jaba. Ji ber ku di nusxeya Tehranê de tarîxa nivîsîna berhemê û tarîxa istinsaxa wê yek e, bi ihtîmaleke mezin ev nusxe ya muellif e. Daneyên berdest nîşan didin ku nusxeya Jaba di sala 1283 (1866-1867)an de li ber nusxeya muellif hatiye istinsaxkirin. Her du nusxeyên koleksiyona A. Jaba dema muellifên wan hatine Erzirûmê li ser daxwaza Jaba hatine istinsaxkirin. Wisa xuya ye ku istinsax bi lez û bez hatiye kirin. Lewra di nusxeyan de huner û teknîkên berhemên destnivîs li ber çavan nehatine girtin. Taybetiyeke her du nusxeyan ew e ku şûna Mem û Zînê bi navê “Riyazê Eşq”ê (bi xwendineke şaş Reyahînê Eşq) hatine binavkirin. Her çi be veguhestina van nusxeyan bi rêya koleksiyona A. Jaba bo roja me gelekî girîng e. Di gotarê de em ê bîyografîya Wanî û Sipkî di çarçoveya zanyariyên nû de ron bikin, li ser her du destnivîsan analîzeke kodîkolojîk bikin û di hin xalên binîqaş de hizrên xwe îfade bikin.

A. Jaba koleksiyonunda Ehmedê Xani’nin kaleme alıdğı Mem û Zin esas alınarak yazılan farklı yazarlara ait iki tane Türkçe Mem û Zîn nüshası bulunmaktadır. Bunlar Akif-i Vanî (Kurd 39) ve Aşık Osman Sipkî (Kurd 38)’nin eserleridir. Her iki müellif yaşamlarını XIX. yüzyılda geçirmiştir. Birincisi, Vanlı olup dönemin önemli bir bürakratıdır. İkincisi ise Sipkan aşiretine mensup olup Erzurum’a yakın bir köydendir. Akif-i Vanî eserini 1856 yılında yazmış ancak tamamlayamamıştır. Jaba nüshası eserin bilinen tek nüshasıdır. Aşıq Sipkî ise eserini 1273 (1856-1857) yılında kaleme almıştır. Sipkî’nin eserinin iki nüshası bilinmektedir: Tahran nüshası ve Jaba nüshası. Tahran nüshasında istinsah tarihi ile eserin telif tarihi uyuştuğu için büyük ihtimalle bu nüsha müellif nüshasıdır. Eldeki verilere göre Jaba nüshası 1283 tarihinde müellif nüshasından istinsah edilmiştir. Jaba koleksiyonunda yer alan her iki nüsha da müellifleri Erzurum’a geldiklerinde Jaba’nın isteği üzerine Erzurum’da istinsah edilmişlerdir. Ancak istinsah işleminin aceleye geldiği anlaşılmaktadır. Zira nüshalarda kitap sanatları ve tekniklerine fazla riayet edilmemiştir. Nüshaların bir diğer özelliği de “Mem û Zîn” ismi yerine “Riyaz-ı Aşk” (yanlış okuma ile “Reyahîn-i Aşk”) ismiyle isimlendirilmiş olmalarıdır. Her ne olursa olsun bu nüshaların Jaba Koleksiyonu yoluyla günümüze ulaşmış olmaları çok önemlidir. Makalede Vanî ve Sipkî’nin biyografilerini yeni bilgiler ışığında gün yüzüne çıkartacak, her iki yazma üzerinde kodikolojik bir analiz yapacak ve konu ile ilgili tartışmalı bazı hususlarda görüşlerimizi ifade edeceğiz.

In the Jaba collection, there exist two copies of Turkish Mem u Zîn, written by different authors, based upon the Kurdish Mem û Zin of Ehmedê Xanî. They are works of Akifê Wanî (Kurd 39) and Aşık Osman Sipki (Kurd 38). Both authors lived in XIX. century. The former is from Van and a significant diplomat of his time. The latter is a member of Sipkan tribe and from a village near Erzirum. Akifê Wanî wrote down in 1856 but could not finish it. The copy of Jaba collection is the sole known copy. As for Aşıq Sipki, he wrote down his work in 1273 (1856-1857). Two copies of Sipki’s work are known: Tahran copy and Jaba copy. As inscript date and writing date are coincided, most likely this is the auther’s own copy. According to available data, the Jaba copy was inscripted form auther’s copy in 1283. Both copies of the Jaba collection were inscripted in Erzurum at the request of Jaba when their authors came in Erzurum. However it seems that the inscription was dane hastely. Because writing arts and techniques were not followed properly. Another significance of the copies is that instead of Mem û Zîn title, they are named by “Riyaz-ı Aşk” (by misreading “Reyahîn-i Aşk”). In any way it is important that these copies have reached today via Jaba collection. In the article will reveal the biographies of Wanî and Sipkî in the light of new information, conduct a codicological analysis on both scripts and express our opinion on some controversial issues.