MEWLÛDA HEYDERÎ (ŞÊX MUHEMMED EMÎNÊ HEYDERÎ) Û BERAWIRDKIRINA WÊ BI MEWLÛDA BATEYÎ RE

Abstract

Şêx Muhemmed Emîn el-Heyderî di sala 1927an de li gundê Kelehê (Kalecik) girêdayî Nisêbînê ye hatiye dinyê. Kurê Şêx Ehmedê Heyderî ye. Mewlûda wî ya bi navê Mewlîdi’n-Nebî piştî Mela Bateyî di edebiyata Kurdî ya Kurmancî de mewlûda sêyem e. Ya duyem ji hêla Mela Sîraceddîn Xelîlî hatiye nivîsandin. Di vê xebatê de Mewlûda Heyderî û ya Bateyî hatine berawirdkirin. Ji her aliyî ve tespîtkirina bandora Mewlûda Bateyî li ser a Mela Heyderî çiqas çêbûye hatiye nirxandin. Ji bilî rêbaza amadekirinê tez ji sê beş û encamekê pêk tê. Di serî de me cih daye agahiyên teorîk. Mijar, armanc û rêbaza xebatê di vir de hatiye dîyarkirin. Piştre pênaseya mewlûdê bi awayekî giştî heye. Li ser mewlûdên Kurdî jî bi gelemperî agahî hatiye dayîn. Herî dawî jînenigariya herdû mewlûdnûsan cî digre. Di beşa yekem de li ser nasandina çap û destxetên mewlûdên ji hev cuda yên Mela Heyderî hatiye sekinîn. Dû re di encama berawirdkirina nusxeyan de metna resen hatiye amadekirin. Piştî agahiyên berfireh bi rêbaza metna rexneyî li gorî alfebeya navneteweyî metn hatiye latînîzekirin. Di beşa duyem de bi gelemperî metna mewlûdê hatiye vekolîn. Hem ji aliyê derekî hem ji aliyê naverokê ve bi hûrgulî taybetiyên wê hatiye dîyarkirin. Di beşa seyêm de ji aliyê binyada rûxsarî ve mewlûd hatine berawirdkirin. Herwiha berhem ji hêla tertîb, hecm, nav, sebebê te'lîfê, teşeya nezmê, kêş, qafiye, redîf, şêwaz, ziman û hwd ve hatine nirxandin. Piştre berhem ji aliyê hunerên edebî ve hatine berawirdkirin. Dû re jî me naveroka her du mewlûdan muqayese kiriye. Herî dawî jî li gorî berawirdkirinê beşek encamê hatiye dîyarkirin. Di encamê de wekhevî, hevbeşî û cudahiyên navbera her dû mewlûdan cî digre.

Şeyh Muhemmed Emin el-Heyderi 1927 yılında Nusaybin’ e bağlı Kalecik köyünde dünyaya gelmiştir. Şeyh Ahmed el-Heyderi’ nin oğludur. Mewlîdı’n-Nebi adındaki eseri Kürt Edebiyatının Kurmanci lehçesiyle Mela Bateyi’ den sonra yazılmış üçüncü mevlididir. Yazılmış olan ikinci mevlid ise Molla Siraceddin Xelîlî tarafından kaleme alınmıştır. Bu çalışmada Mela Heyderi ile Mela Bateyi’ nin mevlidleri karşılaştırlmıştır. Mela Bateyi’nin Mevlidi’nin Mela Heyderi üzerinde bütün yönleriyle etkisinin ne kadar olduğu değerlendirilmiştir. Tezin hazırlık aşaması dışında, tez üç bölüm ve bir sonuç kısmından oluşmaktadır. Başta teorik bilgilere yer verdik. Konu, amaç, çalışma yöntemi ve kapsamı burada açıklanmıştır. Daha sonra tüm yönleriyle mevlid üzerine bilgiler yer almaktadır. Son olarak birinci bölüme girmeden karşılaştırma konusu iki şairin biyografileri bulunmaktadır. Birinci bölümde Mela Heyderi’ nin birbirinden farklı el yazması ve basılmış mevlidleri tanıtıldı. Karşılaştırma sonucuna göre orijinaline yakın bir metin edisyon kritik ve uluslararası transkripsiyon kurallarına göre latinize edildi. İkinci bölümde hem şekil açısından hem de içerik açısından Mela Heyderi’ nin Mevlid’i üzerinde araştırma yapıldı ve çıkan sonuçlar değerlendirilerek sunuldu. Üçüncü bölümde mevlidler şekil açısından karşılaştırıldı. Bununla beraber edebi biçim, hacim, eser ismi, te’lif sebebi nazım biçimi, ölçü, kafiye, redif, üslup, dil vb. gibi açılardan da mevlidler karşılaştırıldı. Ardından da edebi sanatlar bakımından karşılaştırma yapıldı. Son olarak da içerik açısından her iki mevlid karşılaştırıldı. Çalışmanın sonunda ortaya çıkan karşılaştırma sonuçları sonuç bölümünde belirtildi. Fark, benzerlik ve ortak yönler bu bölümde gösterilerek çalışma sonlandırıldı.