SEYYİD TAHA NEHRİ (HAKKÂRİ)’NİN HAYATI VE FAALİYETLERİ

Abstract

19. yüzyılın en önemli mutasavvıflarından biri olan Seyyid Taha Nehri (öl.1853), ilk eğitimini ailesinden aldıktan sonra dönemin diğer bir büyük mutasavvıfı olan Mevlana Halid Bağdadi’nin yanına giderek ona bağlanmıştır. Burada 80 günlük bir eğitimin ardından Hakkâri bölgesine gelerek irşad faaliyetlerine başlamıştır. Seyyid Taha Nehri ve ailesi önceleri Kadiriyye tarikatına mensup iken daha sonra Halidiyye tarikatına geçmişlerdir; bölgede Kadiriyye tarikatına mensup olan aileler de onun irşad faaliyetleri sonucunda Halidiyye tarikatına bağlanmışlardır. Hakkâri’nin Şemdinli ilçesi sınırları içerisinde bulunan Nehri’ye yerleştikten sonra 42 yıl boyunca irşad faaliyetlerini sürdürmüştür. Ayrıca burada birçok mürid yetiştirerek etkisi günümüze kadar ulaşan Nakşi-Halidiyye geleneğinin tohumlarının atılmasını sağlamıştır. Seyyid Taha Nehri, tasavvuf ve irşad faaliyetleri dışında bölgedeki siyasi hareketlilikten de uzak kalmamış; Kırım, Kafkasya ve Azerbaycan’da bizzat kedisinin de katıldığı seferlerle bölge halkını uyandırmaya çalışmıştır. Bu çerçevede bulunduğu bölgeye yönelebilecek Şii etkisi ve Rus tehlikesine karşı halkı örgütlemeye çalışmıştır. Ayrıca bölge halkı arasında meydana gelen kişisel sorunlar, aşiretler arası kavgalar ve Tanzimat’la başlayan bölge mirlikleri ile Osmanlı Devleti arasında yaşanan çatışmalarda tarafları uzlaştırıcı bir rol üstlenmiştir. Üstlendiği bu roller, onu hem dini hem siyasi bir otorite haline getirmiştir. Böylece Seyyid Taha Nehri, Hakkâri bölgesi başta olmak üzere Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri, Irak, Suriye, Azerbaycan, Kırım, Kafkasya, İran gibi geniş bir coğrafyayı etkisi altına almıştır. VII Seyyid Taha Nehri’den sonra oğlu Seyyid Übeydullah (öl.1883) bölgede dini ve siyasi bir nüfuz kazanmış, Osmanlı’ya bağlı özerk bir idare oluşturmak için İran’a yaptığı seferde başarılı olamamış ve sürgünde vefat etmiştir. Torunu Seyyid Abdulkadir (öl.1925) ise Kürt Teali Cemiyeti’ni kurarak, bölgede otorite kurmak istemiştir. Daha sonra çok hızlı bir şekilde gelişen ve değişen politik şartlar sonrasında Şeyh Said İsyanında rolü olduğu gerekçesiyle 1925 yılında Diyarbakır Dağkapı meydanında idam edilmiştir. Bundan sonra Nakşi Halidiyye tarikatının bu bölgedeki dini ve siyasi otoritesi büyük oranda ortadan kalkmıştır