Molla Sadrâ'nın Hikmet-i Müteâliye Düşüncesinde Estetik ve Sanat

Abstract

Bu tez İslâm felsefesinin son sistematik halkalarından biri sayılan Hikmet-i Müteâliye'nin müessisi Molla Sadrâ'nın düşüncesinde estetik ve sanat anlayışını konu almaktadır. Asâletü'l vücûd ilkesi ile varlık merkezli bir felsefe sistemi kuran Sadrâ'nın söz konusu düşünce sistemi, ontoloji ekseninde felsefenin tüm disiplinlerinin tartışılabileceği bir zemin hazırlamaktadır. Tezin amacı, Sadrâ'nın felsefesinin bu temel özelliğinden yola çıkarak ontolojiye paralel biçimde Sadrâ'nın sanat felsefesi ve estetik bilgisi anlayışının ortaya konmasıdır. İslâm felsefesi içerisinde diğer disiplinlere nispetle estetik, mühmel bir alan gibi görünmektedir. Kendisinden önceki felsefi terakümü sırtlanan ve İslâm düşünce dünyasında tasavvuf ve kelâm gibi ekollerle sentez bir felsefe kurma girişiminde bulunan Sadrâ'nın sanat ve estetiğe dair idrâkinin, İslâm estetiğine kazandıracağı perspektifin önemli olacağından hareketle Sadrâ'nın sanat felsefesinin mütalaa edilmesi elzemdir. Molla Sadrâ özelinde İslâmî bir sanat felsefesi yorumunun amaçlandığı bu çalışmanın, felsefe literatürüne özgün bir yorum kazandırması hedeflenmektedir. Bunun için estetik biliminin temel kavramlarına, kuramlarına ve problemlerine genel bir bakış niteliğinde göz atıldıktan sonra İslâm'da sanat ve estetiğin terminolojisi, epistemolojisi, ana ilkeleri gibi meseleler ışığında İslâm estetiğine giriş yapılmıştır. Son olarak Molla Sadrâ'nın estetiğe dair düşünceleri, yazmış olduğu eserlerden derlenerek felsefesinin ana hatlarına uygun bir şekilde 'Müteâl Sanat' çerçevesinde tanzim edilmiştir.This thesis examines the aesthetic and artistic understanding in the thought of Mullā Ṣadrā, the founder of al-Hikmah al-Muta'āliyah, considered one of the last systematic schools of Islamic philosophy. Mullā Ṣadrā's thought system, which established a philosophical framework centered on existence with the principle of asalat al-wujud (the primacy of existence), provides a foundation where all disciplines of philosophy can be discussed on the axis of ontology. The aim of the thesis is to reveal Ṣadrā's philosophy of art and his aesthetic knowledge parallel to his ontology, based on this fundamental feature of his philosophy. Compared to other disciplines, aesthetics appears to be a neglected area in Islamic philosophy. Given the potential significance of Ṣadrā's perspective on art and aesthetics for Islamic aesthetics, it is important to examine the philosophy of art of Ṣadrā, who followed the philosophical course before him and attempted to establish a philosophy synthesized with schools such as Sufism and theology in the Islamic world of thought. This study, which aims to interpret Islamic philosophy of art in the context of Mullā Ṣadrā, seeks to bring an original interpretation to the literature of philosophy. To this end, after providing a general overview of the basic concepts, theories, and problems of aesthetics, the thesis introduces Islamic aesthetics in the light of topics such as the terminology, epistemology, and basic principles of art and aesthetics in Islam. Finally, Mullā Ṣadrā's thoughts on aesthetics are compiled from his works and organized within the framework of 'Muta'āl aesthetic' in accordance with the main lines of his philosophy. Keywords: Islamic Aesthetics, Islamic Art, Mullā Ṣadrā, al-Hikmah al-Muta'āliyah, Muta'āl Aesthetic.