Mecūs Kavramının Tarihsel Arka Planına Işık Tutmak: Cahiliye Döneminden Risalete Arap Yarımadası’nda Sāsānī Varlığı

Abstract

Bu çalışmada Cahiliye döneminden risalete Sāsānīlerin Arap Yarımadası’ndaki dinî ve siyasi varlığı, Kur’an-ı Kerim’in bahse konu ettiği mecūs kavramının tarihsel arka planına temasla irdelenecektir. Bu çerçevede Cahiliye Arabı’nın İran/Pers kültür havzasıyla münasebetinin boyutu, mecūs kavramının odağa alınmasıyla tartışılacaktır. Bu kavramın oluşum sürecinde Ḥīre’nin ve Güney Arabistan’ın Arap-Pers etkileşimindeki kayda değer rolüne temas edilecektir. Özellikle Sāsānī hakimiyetinin Arap Yarımadası’na bakan yüzü olan Ḥīre’nin konumu, kültürel etkileşimin zemini olarak öne çıkmaktadır. Bu yolla Sāsānīlerin bu coğrafyadaki kadim tarihine ışık tutulurken mecūs ifadesiyle dinî bağlama işaret edilecektir. Böylelikle Kur’an’ın kullandığı mecūs kavramının Cahiliye Arabı’nın zihin dünyasında bir karşılığının olduğu ve dolayısıyla Sāsānīlerin dinî anlayışının Arap Yarımadası’nda bu kavram üzerinden varlık bulduğu ortaya çıkarılacaktır. Aynı zamanda risalet sürecinde Mecūsīlere ilişkin onların da Ehl-i kitap gibi kabul edilmeleri hususu, Cahiliye Arabı’nın anlam dünyasıyla arz ettiği paralellik açısından bahse konu edilecektir.

This study examines the religious and political existence of the Sassanids from the period of Jāhiliyya to the beginning of the prophethood (Risālā) in the Arabian peninsula by taking into consideration the historical background of the concept of “Majūs/Mad̲j̲ūs” mentioned in the Qur’an. By focusing on the concept of majūs, the context and the pattern of the relationship of the Jahiliyya Arab with the Persian culture will be elaborated. During examining this concept, the significant role of Ḥīra and South Arabia in Arab-Persian interaction will be analyzed. In particular, the location of Hire, part of the Sassanid domination and close to the Arabian peninsula, stands out as the ground of this cultural interaction. Through this interaction, the religious context will be pointed out by the expression majūs, while shedding light on the ancient history of the Sassanids in this region. Thus, this research reveals that the concept of majūs used by the Qur’an has a reflection in the intellectual mind of the Jahiliyya Arab, and therefore the religious understanding of the Sassanids came into existence through this concept in the Arabian peninsula. At the same time, the parallelism of the issue of being accepted as the People of the Book as the Majūs/Zoroastrians in the risāla with the perception of the Jahiliyya Arab of ignorance will be discussed.