Klasik Türk ve Fars Şiirinde "Gerdiş-i Çeşm"

Abstract

Klasik Türk şiiri kendine mahsus bir estetik anlayışı olan ve bu anlayışa büyük ölçüde bağlı kalmış bir şiir geleneğidir. Bu gelenekte klasik şiir okurunun aşina olduğu ortak istiareler, teşbihler, mazmunlar dünyası önemli role sahiptir. Klasik şair, çoğunlukla hazır unsurlardan oluşan elindeki bu yapı malzemesiyle orijinal ürünler ortaya koymak gibi zor bir görevi üstlenir. Ancak bu güçlü gelenek içinde de zaman zaman yenilik arayışları ve denemeleri olmuştur. Hint üslubu şairlerinde bu arayış ma’nâ-yı bîgâne, ma’nâ-yı pîçîde gibi terimlerle kavramsallaştırılmıştır. Bu çalışmada XVII. yüzyıla kadar klasik şiirde pek nadir örneği bulunan “gerdiş-i çeşm” ve “gerdiş-i çeşm-i gazâl” terkiplerinin klasik Türk ve Fars şiirindeki tezahürleri tespit edilmiş, bu terkip etrafında oluşan hayal örgüsü ve ilişkili unsurlar irdelenmiştir. Ayrıca söz konusu kavramların nev-heves şairler tarafından haddinden fazla kullanıldığı iddiasıyla şiirin geyik destanına döndüğü yönünde XVII. yüzyılın önde gelen şairlerinden Nâbî tarafından getirilen eleştiri sayısal verilerle tahlil edilmiştir.