HAKKÂRİ BEYLERİ’NİN TARİHİ (Muhtasar Ahval’ül Umera: Van Vilâyeti Dahilinde ve Hakkâri Merkez ve Kazalarındaki Beylerin Tarihi- Metin ve Tahlil)

Abstract

Coğrafi yapısının engebeli oluşu Hakkâri’ye ulaşımı zorlaştırsa da şehir, eskiden beri insanların yerleştiği bir idari birimdir. Bu özelliğinden ötürü Hakkâri çoğu zaman dış etkilere kapalı kalmış ve bunun sonucunda yöre kültürel özgünlüğünü bir dereceye kadar koruyabilmiştir. Kültürel özgünlüğünü muhafaza etse de, çevrede kurulmuş olan devletlerin egemenlik mücadelesine tarih boyunca sahne olup idari anlamda bu devletlerin egemenliğini kabul etmiştir. Müslümanların bölgeye gelmesinden sonra Hakkâri sırasıyla, Abbasiler, Eyyubiler, Selçuklular, Musul Atabeyleri, İlhanlılar, Karakoyunlular, Timur ve Akkoyunlu devletlerinin hâkimiyetleri altına girmiştir. Yaklaşık olarak 8 asır Hakkâri’yi yönettikleri düşünülen ve Abbasilerin soyundan geldikleri kabul edilen Hakkâri Beyleri, tüm bu devletler döneminde müstakil bir beylik olarak bölgeyi yönetmişlerdir. Yavuz Sultan Selim ile birlikte Osmanlı-Safevi çekişmesine de sahne olan bölge, iki devlet arasında birkaç kez el değiştirmiş, ancak Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı hâkimiyeti tesis edilebilmiştir. Osmanlı devrinde “Hükümet” sistemiyle idare edilen Hakkâri, 19. Asrın ortalarından itibaren, Van ve Hakkâri sancakları olarak Van Vilayeti adı altında Osmanlı idari yapılanması içerisinde yer almıştır. Birinci Dünya Savaşı esnasında Rus işgaline uğrayan Hakkâri bölgesi üç yıl boyunca yıkıma maruz kalmıştır. Savaşın bitiminden sonra Musul meselesinden dolayı sınır tespiti uzun bir süre sürüncemede kalmakla birlikte, 5 Haziran 1926’da imzalanan Ankara Antlaşması ile Türkiye’ye dâhil edildi. Cumhuriyet döneminde 1924 yılında merkeziÇölemerik olarak vilayet haline getirildi. 20 Mayıs 1933’te Van iline bağlı bir ilçe haline getirilen Hakkâri, 4 Ocak 1936’da tekrar il yapılmıştır.