Enstitüler

Permanent URI for this communityhttps://hdl.handle.net/20.500.12514/10

Browse

Now showing 1 - 20 of 29

Averşîyayîşê domanan ser o tesîrê kayanê tradîsyonelan; Nımûneyê kayanê Sêwregı
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Toplumların çocuk oyunlarının folklorik bir tarihi vardır. Folklor ise toplumun edebiyatı ve kültürel hafızasıdır. Oyunlar sadece çocukların güzel vakit geçirdikleri faliyetler değildir. Çocukların dili oyunlarıdır. Toplumlar ne kadar çok çocuklarının oyunlarına sahip çıkarlarsa kültürleri o kadar çok ayakta kalır. Oyunlar sadece toplumların kultürleri de değildir. Oyunlar aynı zamnda çocukların gelişimi, dilleri, sosyaliteleri ve psikolojileri üzerinde etki yaratmakyadır. Bu nedenle toplumların oyunları küçümsememeleri gerekiyor. Oyunlar çocukların kültürlerini öğrenme ve hayatla tanışmada köprü görevi görüyor. Bu nedenle bu çalışmada çocuk oyunları ele alınmış. Bu çalışmanın temel amacı unutulmakta olan çocuk oyunlarını gün yüzüne çıkarmak ve onları yeni nesille tanıştırmaktır. Aynı zamnada Siverek Destek köyünün folklorunu literatüre kazandırmaktır. Bu çalışmada Siverek Destek köyünün toplam elli tane çocuk oyunu toplanmıştır. Saha araştırma yöntemi, kişilerle görüşme, kişilere oyunları sorma, yüzyüze görüşme ve literatür taraması yapılmıştır. Çalışmada Destek köyünün elli oyunu ayrıntılarıyla ele alınmış, oyunların alanlizi yapılmış, oyunların çocukların gelişimi üzerindeki etkisi ve oyunların tasnifi yapılmıştır. Oyun tanımlamaları ve oyun teorileri ile ilgili teorisyenlerin görüşleri verilmiştir. Yazılan bu oyunlar tarih ve çocukların eliyle bugüne gelmiştir. Fakat bu oyunlar artık yazılmasa tamamı kaybolacak, unutulacak. Çünkü bu oyunların yüzde sekseni yeni nesil çocuklar tarafından oynanmamakta ve oyunlarda geçen kelimeleri bile bilmemektedirler. Bu çalışmada da amaç Destek köyünde daha önce oynanmış ve oynanmakta olan oyunları yazarak ölümsüzleştirmek ve bu oyunların okulların eğitiminde yer almasını sağlamaktır. Anahtar Sözcükler: Siverek, Çocuk Oyunları, Folklor, Destek, Çocuk Gelişimi, Oyunların Tasnifi.
Cengnameyeke Hezretî Elî:"Gezwetu Huneyn"a Mela Yasînê Alıkî (Metn û lêkolîn)
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2022) Bişaroğlu, Seher; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Mela Yasinê Alikî, 1891 / 1901-1976 yılları arasında Ağrı'nın Patnos ilçesinde yaşamış Kürt bir şairdir. Babasının adı Abdullah, annesinin adı Hayat'tır. Mela Yasin Alıki, Alıkan aşiretinden ve Codıkan kabilesindendir. Alıkan aşireti Cizre bölgesinden Van'nın Erciş ilçesine göç edip oradan da Patnos'a göç eden göçmen bir aşirettir. Mela Yasinê Alikî ve Feqe Reşîdê Alikî akrabadırlar. Mela Yasinê Alikî, Feqe Reşîdê Alikî'nin amcasının torunudur. Mela Yasinê Alikî, Feqe Reşîdê Alikî, Mela Zahirê Memanî, Mela Qasimê Pozreş, Şêx Nesîmê Kufrewî, Şêx Muhemmedê Arvasî ve Mela Ehmedê Kurumzade gibi âlimlerden eğitim almış. Mela Yasin, çeşitli köylerde imamlık ve müderislik yapmış ve bu süre zarfında birçok kişiye eğitim vermiştir. Mela Yasin Aliki, Şeyh İsmail Hezroyi, Muhammed Emin, Mela Muhmemed Yıldırım ve birçok kişiye hocalık yapmıştır. Mela Yasin Aliki Nakşibendi tarikatına bağlı bir alim idi. Gezwetu Huneyn adlı eserinde tarikatına dair izler görmesek de şiirlerinde tarikatı ve şeyhlerini zikretmiştir. Mela Yasin Aliki ve Gezwetu Huneyn adlı eseri henüz tanınmamış ve hiç bir çalışmaya konu olmamıştır. Şimdiye kadar elimizde 5 şiiri geçmiştir. Tez çalışmamız onun cengnamesi üzerine olduğu için şiirleri üzerinde ayrıntılı bir şekilde durmadık. Mela Yasinê Alikî'nin manzum cengnamesi bendlerle yazılmış olup toplam 373 benten meydana gelmiştir. Eser, Hz. Muhammed'in döneminde meydana gelen Huneyn savaşını konu almaktadır. Mela Yasinê Alikî Huneyn Savaşını Kurmanci lehçesiyle bir cengname olarak yazmıştır. Şimdiye kadar bu cengnamenin üç nüshasına ulaştık, ancak bu üç nüshalardan sadece ikisi tamamiyle elimizde. Elimizde olan nüshaları karşılaştırdık ve tashihli metnimizi eldeki iki nushaya göre hazırladık. Cengnameyi muhteva ve şekil yönünden tahlil ettik.
Daçek di Devoka semsûrê de (Nimûneya Deverên Sincik, Aldûş û Kûmîrê)
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Esen, Haşim; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Kürtçe üzerine bir çok çalışma yapılmakta ve dilbilgisi konuları çalışma alanı olmaktadır. Edatlar da bu çalışmanın yapıldığı dilbilgisi konularından birisidir. Kürtçe dilbilgisi üzerine hazırlanan kitaplar edatlar konusunda geniş kapsamlı değillerdir. Bu kitapların yazarları ya yaşadıkları bölgenin kürtçesini (ağzını) ya da daha önce yazılmış olan dilbilgisi kitaplarını kendi çalışmaları için esas almışlardır. Bu yüzden kürçenin bir çok ağzının özellikleri bu kitaplarda yer almamıştır. Adıyaman ağzı da bu kitaplarda yer almayan ağızlardan birisidir. Bu nedenle bu çalışma Adıyamman ağzı üzerine yapılmıştır. Bu çalışma için üç temel bölge (Kömür, Sincik, Gerger) belirlenmiştir. Çalışma belirlenen bölgelerin kürtçeleri üzerinde yürütülmüştür. Çalışmalarda kullanılan materyaller halk masalları ve günlük konuşmalardan derlenmiştir. Bununla Adıyaman ağzının özellikleri orijinal bir şekilde gösterilmek istenmiştir. Daha önce de belirtildiği gibi bu çalışma Adıyaman kürtçesi üzerine yapılmıştır. Bu çalışma dört bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde konu, amaç, önem, yöntem – teknikler ve çalışmanın önündeki engeller, ikinci bölümde edatlar ile ilgili genel bilgiler, üçüncü bölümde Adıyaman ağızındaki edat örnekleri ve özellikleri, dördüncü bölümde ise kürtçedeki edatlar ile Adıyaman ağzındaki edatlar karşılaştırılmıştır. Dördüncü bölümün sonunda da çalışmadan çıkarılan sonuçlar ile çalışmada yararlanılan kaynak kitaplar ve kaynak kişilerin listesi verilmiştir.
Denbêjî di peywenda patronajê de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014) Gürür, Zeki; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Sanatsal ve edebi üretimler üzerindeki etkisi inkâr edilmeyecek ölçüde belirgin olan "iktidar"ın, Kürt sözlü sanatının gelişim çizgisi üzerindeki etkisinin araştırılması bu çalışmanın amaçlarından biridir. Bu çalışmada sanat ve iktidar ilişkisi, dengbêjler ve onları himaye eden yapılar üzerinden incelenmektedir. Kürt sözlü kültürünün oluşum ve gelişim süreçlerine etki etmeleri dolayısıyla bu yapıları modernliğin Kürt toplumuna tezahürleri bağlamında modern ve modern öncesi şeklinde ayırmak mümkün. Çalışmada, dengbêjlik ve patronaj ilişkisi, tarihsel ve güncel örneklerden hareketle 2 temel bölüm halinde incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde, Kürt sözlü kültürünün bir parçası olan dengbêjlik sanatı; kolektif bellek, sözlü tarih ve sözlü kültür bağlamında incelenmiş olup, konu ile ilgili literatür taraması yapılmıştır. Kürt sözlü kültürü ile ilgili öncül yazılı materyaller taranmış olup, konu ile ilgili genel bilgiler aktarılmıştır. Matbaanın icat edilişinin sözlü ve yazılı kültüre etkisi, dünyada benzer süreçlerden geçmiş örnekler üzerinden incelenmiş, böylece matbaanın ve teknolojik imkânların Kürt sözlü kültürüne etkisi tahlil edilmiştir. 20. yüzyıldan sonra Kürt toplumunun içine düştüğü siyasal ve toplumsal koşulların, kültürel ve sanatsal üretimlere etkisi, sebep ve sonuçlarıyla beraber değerlendirilmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde Kürdistan'daki idari sistemlerin tarihsel arka planı ve Kürt mirlikleriyle Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler incelenmiş, mirlikler etrafında ortaya çıkmış sanat ve edebiyat, patronaj bağlamında değerlendirilmiştir. 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar, Kürdistan'daki idari sistemi şekillendiren dinamiklerle beraber, bu süreçte Kürt mirleri tarafından saraylarda himaye edilmiş ve bu yönüyle anlatıda ifadesini bulmuş örnekler ele alınmıştır. Bu örneklerden hareketle, sanat ve iktidarın birbirini besleyen, birbirine maddi ve psikolojik motivasyon kaynağı olduğu saptanmıştır. Bu bağlamda sanatsal ve kültürel üretimlerin içeriği ve kapsamıyla, siyasal ve iktisadi hegemonya arasındaki ilişki ortaya konulmuştur. 2. bölümde 16. yüzyıldan, 20. yüzyıla kadar Kürt toplumundaki iktidar dönüşümleri, mir, şeyh ve ağalar üzerinden ele alınmış, bu dönüşümün Kürt edebiyatı ve sanatı üzerindeki tezahürleri değerlendirilmiştir. Aynı zamanda bu karakterlerin toplumdaki seçkinlik vasıfları ve siyasi, iktisadi nüfuzları ile sanatsal ve edebi üretimlerdeki rolleri bu bölümde tartışılmıştır. 20. yüzyılın başına doğru siyasi ve iktisadi hegemonyası azalan Kürt mirlikleri, onlardan sonra toplum üzerinde nüfuz sahibi şeyhler ve yüzyılın sonuna doğru ortaya çıkan ağalar üzerinden, Kürt sanatı ve özelde dengbêjliğin anlatı içeriğinin analizi yapılmıştır. Yine bu bölümde, sanat ve iktidar ilişkisinin mekânsal düzlemi, değişen siyasi, kültürel ve toplumsal dinamiklerin, kültürel ve sanatsal üretimlere etkisi himaye mekânları başlığında tartışılmıştır. Sanatın icrasında önemli himaye mekânları olarak karşımıza çıkan saraylar, köy odaları, radyolar ve dengbêjevlerinde, sistematik karşılığını bulmayan patronajın, tarihsel ve siyasal sebepleri değerlendirilmiştir. Kürdistan'daki iktidar değişimlerinin dengbêjler üzerindeki etkisi, anlatıya yansıyış biçimi ve epik anlatı türünün ortadan kayboluşu şeklinde ifadesini bulan patronaj sisteminin, kendini yeniden üretme biçimi tartışılmıştır. Günümüzde bu kültürün yeniden üretimi ile ilgili Mala Dengbêjan başlığında, güncel bir Dengbêjler Divanı örneği ile klasik dengbêjlik arasında benzerlik ve farklılıklar tespit edilmeye çalışmılmıştır.
Dengbêj resoyê gopala
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2016) Beğik, Mahmut; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Toplum içinde çoğu zaman, toplumun üzerinde etkiler birakan olaylar meydana gelir. Eğer o toplum sözlü halk edebiyatını yaşıyorsa ve henüz tamamen yazılı edebiyata geçmemişse, bu olaylar bir şekilde bazı kimseler tarafından topluma sözlü olarak aktarılır. Bu olaylar bir nesilden diğer bir nesile nakledilirler. Kürt halkı içerisinde, genelde bu görev 'dengbêjler' tarafından yapılır. Dengbêjler bu olayları hikaye, destan veya türkü haline getirirler. Bölge halkı içerisinde veya bir bölgeden diğer bir bölgeye, baştan başa naklederler. Dengbêjlik, sözlü Kürt edebiyatında bugüne kadar devam etmektedir. Sadece türkülerinin bir kısmı, notalarıyla beraber yazılı edebiyata dönüştürülebilmiştir. Türküler, dengbêjler sayesinde kendi özlerini koruyabilmişlerdir. Kürtler içerisinde bir çok dengbêj, bugüne kadar bu sözlü edebiyatı taşıyabilmişlerdir.Bu sözlü kültürü koruyan ve ona büyük katkılar sağlayan dengbêjlerden bir tanesi de dengbêj Resoyê Gopala'dır.Dengbêj Reso70 yıldan fazla dengbêjlik yapmış ve Kürt dengbêliğine önemli katkılarda bulunmuştur. Bu araştımada,dengbêj Resoyê Gopala'nin yaşam ve eserleri üzerinde, detaylı bir araştırma yapılmıştır. Bu tez giriş ve 2 kısımdan oluşmaktadır. Giriş bölümünde, dünya genelinde sözlü edebiyat ve onun içerisinde 'dengbêjliğin' yeri üzerinde durulmuştur. Bunun yanında da komşu milletlerin ve Kurdistan topraklarında yaşıyan azınlıkların Kürt dengbêjliği üzerindeki etkisi veya Kürt dengbêjliğinin, bıraktığı etki ele alınmaktadır. Aynı bölümde, dünya ve Kürt araştırmacılarına göre, dengbêjliğin genel ölçüleri ve dengbêj Evdalê Zeynê'nin bir ekol olarak Kürt dengbêjliği içerisindeki yerine yer verilmiştir. Bunun da sebebi dengbêj Resoyê Gopala'nın Evdal'in bir takipçisi olmasındandır. Araştırmanın birinci bölümü, Reso'nun yaşami ve eserleri konu edinmektedir. Reso'nun aşireti, ailesi, zehirlenmesi bu bölümde yer almaktadır. Ayrıca Reso'nun ailesinden, araştırmacılardan, dengbêj ve arkadaşlarından, dengbêj Resoyê Gopala hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, Reso'nun eserlerinden seçilmiş örnekler almaktadır. Bu örneklerde ele alınan türkülerin konusu, kahramanları, olay, yer ve örgüsü üzerinde durulmuştur. Resoyê Gopala, dengbêj Evdalê Zeynê'nin ekolunu takip eden bir dengbêj olması nedeniyle, ikisinin eserleri arasında karşılaştirmanın yapılabilmesi için örnek olarak iki eserine yer verilmiş ve eserler ekte sunulmuştur.
Dengbêjnên jin ên Radyoya Erînavê
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2022) Polattağ, Habibe; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Dengbêjlik geleneği kürtlerin sahip olduğu sözlü kültürün en önemli unsurlarından biridir. Dengbêjlik, ana fonksiyonlarının yanısıra kürtler için tarihi belge olma özelliğine de sahip olmuştur. Dengbêjlik sanatını icra edenler halk arasında önemli bir statüye sahip olmuşlardır. Dengbêjlik eski dönemlerden beri hem kadınlar hem de erkekler tarafından icra edilmiş fakat sosyal sebeplerden dolayı kadınlar divanlarda pek yer alamamışlardır. Bu tezle kadınların dengbêjlik serüveninin tanımaya çalıştık. Tezin ana soruları şunlardı: Kadınlar dengbêjlik geleneğinde nasıl bir rol oynadı, Kadınlar dengbêjlik sanatını üretirken ve icra ederken nasıl sorunlarla karşılaştılar, bu alanda onların işini kolaylaştıran ve zorlaştıran unsurlar nelerdir? Kafkas Kürtleri Sovyetler birliğinin değişen eğitim politikaları sayesinde önemli gelişmeler yaşadı. Kürtçe eğitim onlara milli bir bilinç kazandırdı. Kürtler bu milli bilinçle edebiyat, akademi ve müzik gibi alanlarda önemli çalışmalara imza attı. Bu çalışmalar içinde en çok ses getiren ve tanınan kuşkusuz Erivan Radyosudur. Kafkas Kürtlerinin dengbêjlik mirası Erivan Radyosu sayesinde önemli bir arşive sahip oldu. Bu arşiv aynı zamanda kürt müziğinin de başlıca kaynaklarından birisi oldu. Radyo, dengbêjliğin yeni icra merkezi olmuştu. Kadınlar da icracı olarak divanlarda bulamadıkları fırsatı radyoda buluyordu. Bu kürtler için yeni bir durumdu. Fatma Îsa, Belga Qado, Aslîka Qadir ve daha birçok dengbêj toplumsal ve ailevi baskılara rağmen radyoda dengbêjliği icra ettiler ve dengbejlik geleneğinde kendilerine yer buldular. Teknolojik ve sosyal değişimlerden sonra dengbêjlik geleneği ve Kürt müziği de yeni bir döneme girmiş oldu. Yeni dönemde radyo ve plaklar patronaj sisteminin yerini aldı. Burada dikkat çeken en önemli noktalardan birisi de kadınların da artık dengbêjlik icrasında öne çıkmak için fırsat bulmasıdır. Bu durum önceleri toplum tarafından kabul edilmiyordu ve dengbêjlik icrasında sesini duyurmaya çalışan kadınlar bir çok baskıyla karşı karşıya kalıyordu. Bu konuda Erivan Radyosu ve Kafkas Kürtleri önemli bir örnek oluşturuyor.
Di romanên Erebê Şemo'de folklora Kurdî
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2013) Gören, Ebubekir; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Gören, Ebubekir, "Erebê Şemo'nun Romanlarında Kürt Folkloru", Master Tezi. Danışman: Hayrullah ACAR, XIV+169 Folklor, halklara ait kültürel ve edebi ögelerden oluşur. Folklor yoluyla halkarın yaşamı, deneyimleri, adetleri, düşünce ve inanışları somutlaşır. Öykü, destan, atasözü ve deyimler, binlerce yıllık süreç içinde anlatılır ve nakledilir. Bu ögeler, dil ile korunur ve devamlılıkları sağlanır. Folklor disiplini de bu ögeleri toplar, sınıflandırır ve değerlendirir. Folklor yoluyla halkların edebi ögeleri öğrenilir. Bu yönleriyle folklor, eşsiz bir edebi anlatım hazinesidir. Modern dönemin edebi bir icadı olan roman türü, folklorun hazinesine muhtaçtır. Bu yüzdendir ki birçok romanın kaynağı folklordan alınmıştır. Kürt romancısı Erebê Şemo da, eserlerinde Kürt folklorunu temel almıştır. O, yazdığı "Şivanê Kurmanca" adlı romanıyla Kürt edebiyatı için yeni bir alanın kapısını açmıştır. Çünkü "Şivanê Kurmanca" ilk Kürtçe romandır. Bu çalışma, Erebê Şemo'nun hayatı, eserleri ve romanlarındaki Kürt folklorunu konu edinmiştir. Çalışma, önsöz, giriş ve sonuç kısımları hariç, iki bölümden oluşur. Giriş bölümünde, folklorun anlamı ve içeriği üzerinde durulmuştur. Folklorun temel özelliklerine ve onun dil, kültür, tarih ve edebiyat ile bağlantılarına işaret edilmiştir. Burada, sözlü kültürlerin ortaya çıkışından bu yana, anlatım ve yazım alanlarındaki büyük gelişmelerden bahsedilmiş ve tarih boyunca sözlü anlatım alanındaki biçimsel ve içeriksel değişimler gözler önüne serilmiştir. Bu gelişim seyri sanayi devrimi, hümanizm ve Fransız ihtilali ile ilişkilendirilmiş, konu modern roman sanatının ortaya çıkışına kadar getirilmiştir. Roman sanatı da onun tarihine ve bireyler ve uluslar için anlamına göre değerlendirilmiş ve onun folklor ile bağlantısı ortaya konmuştur. Son olarak da Kafkasya Kürt romanı, onun temel karakteristiği ve bu karakteristiğin nedenleri irdelenmiştir. Birinci bölümde, Erebê Şemo'nun yaşamı, edebi kişiliği ve eserleri üzerinde durulmuştur. Şemo'nun romanları, özellike, kültürel, folklorik, tarihi ve edebi yönlerden değerlendirilmiştir. İkinci bölümde, Erebê Şemo'nun romanlarındaki Kürt folkloru ögeleri bir araya getirilmiş ve bunlar alanlarına göre sınıflandırılmıştır. Bu folklorik unsurlar Kürt kültürü ve adetleri açısından açıklanıp yorumlanmıştır. Sonuç bölümünde, Erebê Şemo'nun romancılık dışındaki yönleri ele alınmıştır. Erebê Şemo'nun gazetelerde yayınlanmış makaleleri, radyo ve dil çalışmaları ve siyasi mücadelesi üzerinde durulmuştur.
Dîwana laxer
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Yılmaz, Hacı; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Klasik Kürt Şiirinin şairlerinden biri olan Laxer 19. Yüzyılın sonlarında ve 20. Yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır (1866? – 1927). Müküs bölgesindendir; adı Tinis olan bir köyde doğmuştur. Mezarı da şu anda Van Edremit'e bağlı Elmalı (Zivistanî) köyündedir. Medrese geleneğinden gelen Laxer'in aile kökeni Behdînan bölgesine dayanır. Mir Hesen Veli, Kırmızı Medrese ve Arvas Medresesi gibi, yaşadığı coğrafyanın en meşhur medreselerinde dini ve edebi eğitimini gören Laxer, tasavuf ehlidir ve Nakşî tarikatına intisabı vardır. Edebi olarak Melayê Cizirî'den çok etkilenen şair, şiirlerinde daha çok din, tasavuf, aşk, tabiat temalarını işlemiştir. Şiir divanı, oğlu döneminde bir sel felaketine maruz kalır ve büyük zarar görür. Çoğu artık okunamaz hale gelir, ne var ki oğlu yine de biri arapça, biri farsça ve yirmi sekiz tanesi de kürtçe olmak üzere otuz tane şiirini kurtarıp yeniden yazmayı başarır. İşte bu otuz güzel şiiri ile Laxer olarak kürt edebiyatı tarihine geçer. Halk arasında Mela Umerê Aşiq ya da Mela Umerê Tînîsî olarak bilinen Laxer, şiirlerinde Laxer mahlasını kullandığı için edebiyat sahasında şair Laxer olarak tanınır. Bu çalışmamızda, onun hayatı, divanı ve görüşleri üzerine detaylı durmanın yanı sıra şiirleri hakkında biçimsel, içeriksel ve tematik tahliller yaptık.
Dîwana Mela Hesenê Sofyanî: Metin û lêkolîn
(2024) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Mela Hesenê Sofyanî, bir Klasîk Kürt Edebiyatı şairidir. 1943 yılında Silvan'ın Kevnecar Köyünde dünyaya gelmiştir. Mela Hesen, dini ilmiyle beraber daha çok milli ve toplumsal konulara odaklanmıştır. Bununla beraber Klasik Kürt Edebiyatı özellikleri kapsamında yazmış olduğu özgün divanı, sekiz şiir dışında daha önce hiçbir şekilde yayımlanmamıştır. Muhteva açısından oldukça zengin edebiyatın yanısıra milli ve toplumsal konularda yazılmış şiirlerden oluşmaktdır. Divanında şekilsel açıdan genel olarak mesnevi ve murabba nazım birimlerinin ağırlığının yanısıra gazel, kaside ve müseddes de yer almaktadır. Her ne kadar ritim olarak aruz ölçüsü etkisini hissettirse de aruz kalıpları belirgin bir şekilde ortaya çıkmamaktadır. Şair, şiirlerinde genel olarak hece ölçüsü kullanmıştır. Bu çalışma bir giriş ve dört kısımdan oluşmaktadır; birinci kısım şairin hayatı, ikinci kısım şekil ve içerik açısından divanın incelemesi, üçüncü kısım ilk iki bölümün incelemesi üzerine şairin edebi kişiliği, dördüncü kısım ise divanın transkribesinden oluşmaktadır. Bu divanın özgün özellikler barındırdığını, şekilsel açıdan çeşitli olup dilin sade ve akıcı olduğu tespit edilmiştir. Şair, şiirlerini Cegerxwîn ve Ehmedê Xanî'nin etkisinde kalarak kaleme almıştır. Mela Hesenê Sofyanî, sosyal ve milli ve bir şair olup XX. yüzyıl Klasik Kürt Edebiyatı özelliklerini taşımaktadır.
Dorûverê Gêlî ra Des Estanikî
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Biçer, Ömer; Kırkan, Ahmet; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Amancê na xebate top kerdişê estanikanê kirmanckî yo. Na xebate de des estanikî estê. Mi nê des estanikî dewa xo ra kom kerdî. Mi nê estanikî zafane maya xo ra arê kerdê. Mi vengê maya xo bi telefonî qeyd kerdine û dima estanikî ke maya mi vatinê, mi înan goşdarî kerdine û nuştînî. Semedê ke maya mi êdî extîyar bîya taye estanikî xo vîr ra kerde bî û nêmcet vatinê. Aye estanikî ke nêmcet mi ra vatê, mi bi ardimkarîya waya xo temam kerdî. Weyta de çîyêk muhîm esto, lazim o ke ez vaca maya min kurmanc a. Nê estanikî ke mi nuştê wextêk maya mi şenik bîya bawkalê mi, derê vatê. Dima maya mi bi pîyê de zewîcîyêna kirmanckî bander bena. Wextêk ma şenik bîyê maya mi zî ma rê bi kirmanckî vatinê.
Hetê awanî û temayan ra analîzê romananê Deniz Gunduzî
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2022) Bozkurt, Harun; Akman, İlyas; Akman, İlyas; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Bu çalışmamızda Deniz Gündüz'ün romanlarını yapı ve tema yönünden inceleyeceğiz. Bilindiği üzere yazar, romanlarında toplumsal temaları; canlı ve gerçekçi bir üslupla kullanır. Bu romanlarında toplumsal-gerçekçi bir bakış açısıyla olaylara bakar ve eserlerini bu şuurla yaratır. Yine Kürdlerin toplumsal gerçekliklerini temel bir kaynak olarak romanlarındaki olaylarda yer verir. Özellikle Kürd toplumunun başından geçen olayları real tarih çerçevesinde roman teknikleriyle yeniden kurgular. Deniz Gündüz, romanlarındaki bu olayları hem ilahi bakış açısıyla hem de kahraman-anlatıcı bakış açısıyla kurgular. Yazar, ilahi bakış açısıyla romanlarının karakterlerini ve mekânlarını çok iyi bir şekilde yaratır ve yine karakterlerinin içinden geçen hisleri de bir tanrı gibi bilir. Ayrıca olay kurgularını ferdi ve toplumsal temalar üzerine kurar. Özellikle asimilasyon, ana dil, Ermeni olayları, talan, savaş, açlık, ölüm, göçmenlik, işkence, sevgi, aşk, erotizm, öç alma, korku gibi temalara yer verir. Romanlarının kurgusal yapısını da şu roman teknikleriyle de sağlamlaştırmaktadır: diyalog tekniği, sahne tekniği, geriye dönüş tekniği, iç monolog tekniği, iç diyalog tekniği, leitmotif, çağrımsal gönderme, montaj tekniği, özetleme tekniği.
Hîmên helbesta kovara Tîrêjê
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014) Öztürk, İrfan; Acar, Hayrullah; Acar, Hayrullah; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Bu tezde Tîrêj Dergisi şiirinin temel esasları yorumlanmış. Tîrêj dergisi, 1979 yılında yayına başlamış ki bu tarih bir çok açıdan önemli bir tarihtir. Çünkü hem Türkiye'de hem de dolayısıyla Kürtler arasında siyasetin dinamik olduğu bir tarihtir. Bu tarih "Soğuk Savaş" dönemi içinde yer alan bir tarihtir. Dünyada var olan iki blok Sosyalist Blok ve Kapitalist Blok olarak tanımlanıyor ve bu bloklar arasındaki mücadele bütün dünya siyasetini doğrudan ve dolaylı olarak etkiliyordu. Soğuk Savaş bağlamında çoğu zaman teknoloji, sanat, kültür ve edebiyat bir ideolojik argüman olarak kullanılıyordu. Bu dönemde, Kuzeydeki Kürtler arasında da siyaset dinamikti ve bir çok parti, kuruluş ve fraksiyon kurulmuştu. O parti, kurum ve fraksiyonların çoğu konjunkturel siyasetin de etkisiyle, sosyalist bir siyaset yürütüyorlardı. O kuruluşlardan biri de DDKD idi. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde tamamı Kürtçe ve iki lehçesi (Kurmancî, Zazakî) ile yayınlanmış ilk dergi olan Tîrêj de bu kuruluşun öncülüğüyle yayına başlamıştır. Ulusal ve ideolojik bir siyaset güden bu kuruluş derginin içeriği ve şiiri üzerinde etkili olmuş ki modern Kürt şiirinin en önemli duraklarından biri olan Tîrêj şiiri ulusalcı ve sosyalist bir şiir halini almıştır. Bu çalışmada bu iki temel yapı ve bağlamları açısından Tîrêj şiiri yorumlanmıştır. Tîrêj dergisinin sayıları içerik (Şiir, makale, öykü vb. ) ve editöryal yazılar açısından değerlendirilmiş derginin şiirinin temel esasları ulusallık, modernite, ideoloji olarak tespit edilmiştir tarafımızdan. Diğer taraftan da bu kavramlar üzerinden, varoluş sorunu olarak edebniyat, metindışılık ve edebiyatdışılık, zamandışılığın da önemli esaslar olduğu tespit edilmiştir. Bu tezde görülmüş ki bu esaslar derginin bir çok şiirinde kendilerini göstermişlerdir. Bu tezde, ulusallık, varoluş sorunu, metindışılık, zamandışılık, modernite, ideoloji kavramları değerlendirilmiş ve bu esaslar Tîrêj dergisi şiirnde tespit edilmeuye çalışılmış ve okuyucu merkezli bir perspektifle şiirler bu esaslara göre yorumlanmıştır.
Hunerên Edebî di Dîwana Hadî (Seydayê Licî) de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Ilı, Aynur; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Mihemed Hadî'nin hayatı hakkında her ne kadar az bilgiye sahip olunsa da bilinmektedir ki 19. ve 20. yüzyılları arasında yaşamış olan bir âlim, şair, mutasavvuf ve aydındır. Muhammed Hadi Licelidir, bu da halk arasında bilinen adı olan Seydayê Licî mahlasından anlaşılmaktadır. Mihemed Hadî'nin Lice'de bir süre müderrislik ve müftülük yaptığı da kayıtlarda bulunmaktadır. Şiirleri, yaşadığı dönemin fikir ve düşünce yapısı, tasavvuf ve tarikat anlayışı (özellikle kendisinin de üyesi olduğu Nakşibendi tarikatı) ve dini bilgisi hakkında geniş bilgiler vermektedir. Mihemed Hadî düşüncelerini şiirlere aktarırken sanatsal bir dil kullanmaktadır. Belagât, güzel konuşma ve kendini güzel ifade etme bilimidir. Belâgatın çıkış noktası ve bugünkü halini alması uzun bir sürece tekabül eder. Belâgatın ilk çıktığı dönemdeki amacı Kur'anı Kerimi daha iyi anlamak içindi; ancak daha sonra alanı genişleyerek klasik edebiyat eserlerini yorumlamak ve anlamak için de kullanılmıştır. Çalışmamızın konusu "Hadî (Seydayê Licî) Divanında Edebi Sanatlar" dır. Daha önce geniş bir şekilde edebi sanatlar konusunda ve Hadi'nn Divanı üzerinde bir çalışma olmadığı için bu konu tercih edilmiştir. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Hadi'nın hayatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Hadî'nin Divan'ında geçen 44 edebi sanat üzerinde çalışılmış ve bu sanatlar, teker teker açıklanıp divandan örneklerle yorumlanmıştır. Üçüncü bölümde ise divan baştan sona kadar yazılmış olup edebi sanatlar teker teker tespit edilip yazılmıştır. Sonuç kısmında ise tespit edilen edebi sanatlar karşılaştırmalı bir şekilde izah edilmiştir.
Karakter di romana kurmancî de "Girê Şêran- Mirina Bêsî- Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî- Qerebafon- Sobarto"
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Güler, Emin; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Romanı oluşturan yapıların en önemlisi karakterdir. Karakter romanın diğer tüm yapılarını etrafında toplayıp onları kurgusal bir dünyanın içinde sunmaktadır. Bu bağlamda roman kurgusal bir dünyada göz önüne serildiğinde aynı zamanda ait olduğu toplumu da temsil etmektedir. Bu tez merkezine kürt romanında karakter yaratmayı almıştır. Konu olarak son otuz yılda (1980-2012) Kürt toplumunda yaşanılan önemli olay ve olguların roman karakterleri üzerindeki etkisini incelemiştir. Bu tez için beş roman belirlenmiştir. Bu bağlamda Yaqob Tilermenî (Qerebafon/Gramafon), Dilawer Zeraq (Mirina Bêsî/Gölgesiz Ölüm), Menaf Osman (Girê Şêran/ Aslan Tepesi), Helîm Yûsiv (Sobarto/Sobarto), Şener Ozmen (Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî/Bitmemiş Öykü Yarışması) karakter oluşturma açısından analiz edilmiştir. Birinci bölümde her ne kadar teorik alandan yararlanılmışsa da, tanımlar, değerlendirmeler, yorumlar, karakter çeşitleri ve edebiyatın teorisyenlerine göre tip ve karakter arasındaki fark üzerinde durulmuştur. İkinci bölüm ele alınan beş romanın, roman dünyasını ve karakterlerini tanımaya tahsis edilmiştir. Üçüncü bölümde ele alınan romanların karakterleri detaylı bir bakış açısıyla edebiyatın bilimsel teorileri ışığında analiz edilmiştir. Sonuçta Sobarto/Sobarto ve Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî/ Bitmemiş Öykü Yarışması diğer üç romana nazaran karakter oluşturma ve toplumu temsil etmede daha başarılı bulunmuştur.
Kirdkî de perwerdeyê erjan, estanekanê mintiqaya Licê ser o tesnîfêk
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Bu çalışmanın amacı Lice mıntıkasından derlenen Zazaca masallarda yer alan değerlerin tespit edilerek bu değerlerin analiz edilmesidir. Masal geçmişten günümüze anlatılagelerek yaşamını sürdürmektedir. Bu özelliği ile toplumların yaşam dönemlerini ve değer yapılarını açık veya örtük bir şekilde içinde barındırır. Başka edebi ürünlere nazaran masal varlığını sadece yazılı olana dayandırmaz. Her ne kadar günümüzde modern masal ürünleri yaygın olsa da masallar nesilden nesile anlatım yoluyla yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Zazaca masallar da anlatılagelen ürünler olup, halen de yetişkinler tarafından çocuklara anlatılarak varlığını sürdürmektedir. Zazaca masallar da diğer dillerde söylenen masallar gibi zaman içerisinde toplum dinamiklerini, değerlerini, kültür ve coğrafyasını içinde barındırarak günümüzde var olmaktadır. Masal, geleneksel bir üründür ve toplumların hafızalarını oluşturan başlıca etmenlerden biridir. Bu çalışmanın amacını oluşturan Zazaca masallarının incelenmesi kapsamında saha çalışmaları yapılmış, masallar ses kayıt yönetimi ile kayıt altına alınmış, sonrasında ses kayıtları deşifre edilerek metin haline getirilmiştir. Diğer yandan başkaları tarafından derlenen veya basımı yapılmış kaynaklardan elde edilen masallar incelenmiş ve masallarda toplum dinamikleri olarak kabul edilen değerler tespit edilmiştir. Çalışmanın metodu olarak saha çalışmalarıyla derlenen ve başkaları tarafından derlenerek basımı gerçekleştirilen dokümanlar taranarak bu dokümanlardan on altı değer ve on altı antideğer tespiti yapılmıştır. Çalışmada bu değer ve anti değerlerin tasnifi yapılmıştır. Tespit edilen değerler ve anti değerler tanımlanmış ve hangi olaylarla dile getirildiği belirtilmiştir. Bu çalışmayla masalların örtük ya da açık bir şekilde içlerinde barındırdıkları değerlerin bilinçli veya bilinçdışı gelecek nesillere aktarıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışma belirlenen aktarım yolunun bir değerler eğitimi şeklinde geliştirilmesi için öneri sunmaktadır.
Kitabanê hîkayeyê Zazakî yê modernî de bawerîya şarî
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2022) Aytekin, Haci İbrahim; Akman, İlyas; Akman, İlyas; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Kültürel ve sosyal hayatın kurulumunda halk inançları önemli bir yer tutar. İnsanların toplu olarak yaşadığı her mekân ve çağda halk inançları da varolmuştur. Her ne kadar bu inançlar uzun bir süre sözel olarak nakledilmişseler de bugün artık özellikle Zazalar için bu inançların yazıya geçirilip üzerlerinde akademik çalışmalar yapılması zorunluluğu vardır. Bu çalışma da bu motivasyonla hazırlandı. "Zazaca Modern Hikâye Kitaplarında Halk İnanışı" adlı bu çalışma Giriş hariç iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde halk inançları teorisi üzerinde duruldu ve yapısı hakkında genel bilgiler verildi. İkinci bölümde ise bugüne kadar yazılmış olan bütün Zazaca hikâye kitaplarındaki halk inançları örnekleri ifade edilip değerlendirildi. Çalışmanın sonunda Zazaca hikâye kitaplarında yılan, ayı, kurt, baykuş ve köpek gibi hayvanlar hakkında halk inançları olduğu tespit edildi. Geçiş dönemleri hakkında Zazalarda halk inançlarının zengin olduğu görüldü. Doğum, evlilik, ölüm ve sünnet hakkındaki halk inançlarının Zazaca hikâye kitaplarında büyük bir orana sahip oldukları tespit edildi. Özellikle Alevi Zazası olan hikâye yazarlarında Hızır ve Duzgın gibi muqaddes kişiler hakkındaki halk inançlarının esaslı bir yer işğal ettikleri bununla beraber Munzur, Ana Fatma ve Kureyş gibi diğer zatların da halk inançlarında kendilerine yer buldukları tespit edildi. Yine metafizik varlıklar olan cin, peri, dev, xırtık, elıka şewe, mamari, pireboke ve dımkundêz û kartipoz hakkındaki halk inançlarının geniş bir skalaya sahip oldukları tespit edildi. Öte yandan Zazaca hikâye kitaplarında üç, dört, yedi, on iki ve kırk sayıları üzerine inşa edilmiş halk inançları örnekleri tespit edildi. Halk tarafından bu sayıların bazılarının uğurlu bazılarının ise uğursuz sayıldığı sonucuna ulaşıldı. Son olarak da bereket, nazar ve muska kavramları üzerine kurulmuş olan Zaza halk inançları tespit edildi.
Lekolina li ser dengsaziya devoka Çaldirane
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2015) Taş, Çetin; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Bu çalışmada Çaldıran ağzını fonetik açıdan inceledik. Bu amaçla öncelikle farklı kişi ve mahallelerden sesler kaydettik ve sonuç olarak elli sayfaya yakın metin elde ettik. Sonra bu metinler üzerinde çalışarak yazılı/ standart Kürtçe'de olmayan veya olduğu halde alfabede gösterilmeyen harfleri tespit ettik ve bunların uluslar arası fonetik alfabedeki karşılıklarını verdik. Ayrıca amacımız doğrultusunda metinlerdeki seslerin dönüşümü, düşüşü, kaynaşması, türemesi, tekrarlanması ve göçüşmesini analiz ettik ve yazılı/standart Kürtçeyle karşılaştırdık. Sonuç bölümünde ise Çaldıran ağzının fonetik farklılıklarını tek tek yazmaya çalıştık. Bununla birlikte çalışmamızın sonunda bu metinlerde anlaşılması zor olan söz öbekleri ve Çaldıran ağzına has kelimelerin anlamlarını kapsayan bir sözlük sunduk.
Mela Nezîrê Hergemoyî û mecmû'eya wî (Lêkolîn-tekst)
(2024) Bozkur, Sehrete; Ertekin, Mehmet Zahir; Ertekin, Mehmet Zahir; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Mecmualar dîvan ve mesnevilerle beraber klasik edebiyatın başat kaynaklarındandır. Mecmualarda adı duyulmamış şairlere rastlanabilir, şairlerin dîvanında yer almayan şiirleri bulunabilir, yeni edebi türler ve yeni eserler tespit edilebilir. Bunun için mecmua incelemeri klasik edebiyat açısından önemlidir. Bu çalışmada el yazması bir mecmua incelenip transkripsiyonlu metni ortaya konmuş ve yazarı Mela Nezîrê Hergemoyî tanıtılmıştır. Alim ve mutasavvıf olan Mela Nezîrê Hergemoyî (1928/33-2002), modern dönemde eserlerini klasik edebiyat tarzında kaleme almıştır. 'Nûn û Ẕal (نون ذال)' mahlasıyla şiirler yazan ve murettep bir dîvanı bulunan Mela Nezîrê Hergemoyî'nin Arapça ve Kürtçe kaleme aldığı din, tasavvuf, sözlük-dil bilgisi, felekiyat, halk hekimliği konularında pek çok eserî bulunmaktadır. Şiirleri dışında kalan diğer eserlerinin çoğu tercüme ve manzum tercümelerdir. Önemli eserlerinden biri de çalışmamıza konu olan mecmuasıdır. Mecmua, yazma eserler bilimine göre incelenmiş ve çalışma, mecmuadaki Kürtçe bölümlerle sınırlandırılmıştır. Müellif nüshası olan 'Mela Nezîrê Hergemoyî Mecmua'sı' 1979 yılında Batman merkeze bağlı Bêdya köyünde yazılmıştır. Mecmua, kapak sayfaları dışında 133 varaktan müteşekkil olup 108 varağı Kürtçe yazılardan oluşmaktadır. 108 varak içerisinde 18 Kürtçe eser tespit edilmiştir. Kısa ve uzun manzumelerden oluşan Kürtçe eserler, Kürtçenin Kurmanci lehçesi; beyit birimi, aruz vezni ve mesnevi nazım şekliyle yazılmışlardır. Bu eserlerin tamamı klasik edebiyat türlerinden olup eserlerin çoğu dini-edebi türler içinde değerlendirilebilir. Mecmuada tespit edilen Kürtçe eserler transkripsiyon metoduyla latin harflere aktarılımış ve latinize edilmiş metinlere de çalışmada yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Klasik Kürt edebiyatı, mecmua, Mela Nezîrê Hergemoyî Mecmua'sı, Mela Nezîrê Hergemoyî, edebi türler.
Mewlîdê Usman Esad Efendîyo babijî - Bîyîşa Pêxemberî - metn û wekenitîş
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Zazacada en eski ve önemli eserler mevlitlerdir. Yazın alanında ilk Zazaca eserler 19. yüzyılda verilmiştir. Osman Esad Efendi bu eserini 1903 yılında yazmıştır. Bu mevlit, Ehmedê Xasî'nin mevlidinden sonra Zazacadaki ikinci eserdir. Osman Efendi'nin mevlidi 1933 yılında Şam'da basılmıştır. Temel amaç, nüshalardan Osman Esad Efendi'nin mevlidini tespit etmek, ortak bir metin çıkarmak, klasik bir metni ilmi ve edebi kaidelere göre tetkik etmektir. Bu çalışmada Osman Esad Efendi'nin eseri tetkik edilmiştir. Her şeyden önce farklı milletlerden mevlitlere örnekler verilmiştir. Sonra kurmanci lehçesi üzerinde durulmuştur. Zazaca lehçesinde yazılmış olan mevlitler ve yazarlarını sıralanmıştır. Sonra Osman Esad Efendi'nin mevlidinin nüshalarını tanıtılmıştır. Mevlidin yazılma nedenini, özelliklerini ve bölümlerini sıralanmıştır. Metnin yapılması ve hazırlanması üzerinde durulmuştur. Eserde kelime yapılartı, cümle yapıları ve edebi sanatları tetkik edilmiştir. En sonunda da araştırma sonucunu yazılmıştır. Bu çalışmada usul, klasik bir metni edebi ve ilmi kaideler göre tetkik etmek ve sade bir metin ortaya çıkarmaktır. 1933 yılında basılan nüsha ve el yazması nüsha üzerinde çalışılmıştır. Ortak bir nüsha oluşturmak için bütün nüshaları göz önüne alınmış ve hepsinin üzerinde çalışılmıştır. Elde edilen nüshalar sayıca çok olsalar da her birinin eksiklikleri vardı. Amaç, nüshaları eleştirmek ve metni tamir etmektir. Bütün eksikliklere rağmen sağlam bir metnin ortaya çıkarılmasına gayret edildi. Çalışmamızda Osman Esad Efendi'nin yazdığı mevlidin özellikleriyle birlikte, bu mevlidin yazıldığı zazacanın Siverek ağzının özellikleri de ortaya çıkarılmaya çalışıldı.
Mewlûda Mela Sîraceddînê xelîlî û berawirdkirina wê bi mewlûda Mela Huseynê Bateyî re
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Akın, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman; 02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü; 02. Faculty of Letters / Edebiyat Fakültesi; 01. Mardin Artuklu University / Mardin Artuklu Üniversitesi
Bu çalışmanın konusu, Mela Siraceddin Halili'nin "Durra Birincî Mewlûda Kurmancî" adlı eseri ve Molla Huseyin Batey'in "Mewlûdu-n Nebi" adlı eseri ile karşılaştırmasıdır. Çalışmanın amacı hem Kürtçe yazılan bu mevlid üzerine araştırma yapmak hem de Bateyi'nin mevlidi ile olan ilişkisini tespit etmektir. Bu çalışma giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, eserin metodolojisi, mevlid kavramı ve tarihi ile iki yazarın hayatı ele alınmıştır. Çalışmanın ilk bölümü Mela Siraceddin Halili'nin metnine, ikinci bölüm edebiyat araştırmasına, üçüncü bölüm ise her iki eserin karşılaştırılmasına ayrılmıştır. Çalışma da her iki eser dil ve uslüp, kafiye ve redif, vezin, edebi sanatlar ve içerik yönünden karşılaştırılmıştır. Birçok yönden Halili'nin mevlidi Bateyi'nin mevlidinden farklıdır. İçerik açısından Bateyi, Hz. Muhammed'in Nuru'nun yaratılışını, doğumu ve çocukluğunu edebi ve manzum bir şekilde yazıya dökerek kronolojik bir şekilde vermiştir. Halili'nin mevlidinde ise Peygamber'in şemail ve hilye kategorisine giren; şekil, tabiat, mucize ve kişisel özelikleri çokça yer almıştır. Bu mevlid sade bir üslupla yazılmış, konu alanı ise daha kısıtlıdır.

Browse

Browsing Enstitüler by Author "02.08. Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü"