19. yüzyıl seyyahlarının gözüyle Birecik

Abstract

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Şanlıurfa iline bağlı Birecik ilçesi, tarih boyu gerek hac yolcuğu, gerek misyonerlik faaliyetleri gerek bilimsel araştırmalar gerek de ticaret için seyyahların kontak noktası olmuştur. Bölgenin Fırat Nehri yanında olması ve sınır bölgelere yakın olması bunun nedenlerindendir. İçinde her dinden insan barındıran Birecik şehri özellikle Ermenilerin Müslümanlarla yaşadığı çok kültürlü bir kenttir. Şehirde bulunan Birecik Kalesi ve şehrin yanından geçip suları Basra'ya kadar dökülen Fırat Nehri seyyahların ilgi odağı olmuştur. Nehir taşımacılığının başlamasına neden olan bu durum her zaman kenti görmeye değer kılmıştır. Özellikle 17. Yüzyıldan itibaren başlamış olan bir ilgi ile 20. yüzyıla kadar birçok kişi çeşitli sebeplerle Birecik şehrini ziyaret etmişlerdir. İranlılar Atabat ziyareti için bu yolu kullanmışlardır. Birecik şehri özellikle 19. yüzyılda artan nehir taşımacılığında keleklerle yolculuk yapmak için yol güvenliği açısından ve hızlı olmasından dolayı seyyahların güzergâh olarak seçtiği bir bölgedir. Bölgeye İngiltere, Almanya ve İran olmak üzere birçok ülkeden seyyah gelmiştir. Bazı seyyahlar da nehir yolculuğu yapmadan Birecik şehrini ziyaret edip gezmiştir. Bu seyyahlar yazmış oldukları seyahatnamelerde şehirde gördükleri tarihi yapıları ve bölgedeki toprağın verimliliğini bahsetmeye değer bulmuşlardır. Bölgeye yakın olarak gerçekleşmiş olan Nizip harbindeki Osmanlı ordusunun ihtiyaçları nehir yolculuğuyla getirilmiştir. Alman ve İngiliz seyyahların Birecik şehrini gezdiklerinde genel olarak vermiş oldukları bilgiler Birecik Kalesi, Fırat Nehri ve Kelek taşımacılığı ile ilgilidir. Kalenin mimarisini nehrin güvenliğini çoğu zaman da keleklerin yapımından bahsetmişlerdir. İncelenen bu seyyahların kaydetmiş oldukları bilgilerde 19.yüzyılda şehrin tarihi ve coğrafi yapısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen bu veriler tarih kaynaklarıyla desteklenmiştir. Bu dönemdeki Birecik ile ilgili seyyahların kaydettikleri bilgiler günümüzde yapılan araştırmalara ışık tutmuş olacaktır.

Birecik district of Şanlıurfa province in the Southeastern Anatolia Region has been the contact point of travellers for pilgrimage, missionary activities, scientific research and trade throughout the history. Therefore, Birecik is closeby to frontier zones and Euphrates River. The city of Birecik, which hosts people from all religions, is a multicultural city where Armenians live with Muslims. Birecik Castle in the city and the Euphrates River, which flows past the city and pours into Basra, have become the focus of attention of travelers. This situation, which led to the start of river transportation, always made the city worth seeing. Especially with an interest that started from the 17th century, many people visited the city of Birecik for various reasons until the 20th century. Iranians used this road to visit Atabat. The city of Birecik, especially in the 19th century, is a region chosen by travelers as a route for traveling with keleks in the increasing river transportation due to its road safety and speed. Birecik had been choosen as a route for travelling with keleks by travelers for its safety and speed, which was increased for river transportation especially in 19th century, The needs of the Ottoman army in the Nizip War, which took place close to the region, were brought by the river journey. Travelers from many countries including England, Germany and Iran came to the region. Some travelers also visited the city of Birecik without making a river journey. These travelers found it worth mentioning the historical structures they saw in the city and the fertility of the soil in the region in their travel boks The general information given by German and English travelers when they visited the city of Birecik is about the transportation of Birecik Castle, Euphrates River and Kelek. They talked about the architecture of the castle, the safety of the river, and the construction of keleks. In the information recorded by these travelers, the historical and geographical structure of the city in the 19th century was tried to be determined. These data were supported by historical sources. The information recorded by the travelers about Birecik in this period will shed light on the researches made today.