HARF GİZEMİ VE SEMBOLİZMİ BAĞLAMINDA İHVÂN-I SAFÂ’DA HURÛFÎLİĞİN İMKÂNI

Abstract

X. yüzyılda ortaya çıkan ve bir felsefe topluluğu olan İhvan-ı Safa’nın Resâilu İhvâni’s-Safâ adlı eserinde harfler ve harf ilmine dair düşünceleri ele alınması gereken bir konudur. Tarihi çok eski dönemlere uzanan harf ilminin üç temel boyutu bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: 1. Harflerle varlıkların gizemini anlamak, harflere anlamlar yüklemek, harflerle sayılar arasında ilişkiler kurmak, çeşitli oran ve uyum yasalarıyla varlıkların gizli kalmış yönlerine vakıf olmak ve gizemlerini keşfetmek. 2. Harflerin varlıklar üzerinde etkide bulunduklarını kabul ederek muskalar, tılsımlar, vefkler, büyüler vs. gibi yollarla bu etkiyi sağlamak. 3. Harflerle gayba ve geleceğe dair bilgilere ulaşmak. Bu çalışmamızda İhvân-ı Safâ’nın bu üç boyutu sağlayıp sağlamadığı tartışılacaktır. Bu noktada Resâil’de onların harflerle ilgili görüşlerini ortaya koymaya çalıştık ve Hurûfî olup olmadıklarına dair bir sonuca ulaştık. Netice itibariyle, araştırmalarımız göstermektedir ki; İhvan-ı Safa ilm-i hurûfla ilgilenmiş, bu ilmin bazı boyutlarına dair değerlendirmelerde bulunmuş fakat üçüncü boyutuyla çok fazla ilgilenmemiştir. Hatta ikinci boyutla da kısmen alakadar olmuşlardır. Onların iki ve üçüncü boyutla ilgili tutumları daha ziyade betimsel ve durum izahı şeklindedir. Bu nedenle İhvân-ı Safâ’yı harf ilminin hararetli bir savunucusu ve tam bir Hurûfîlik müdafii olarak görmek zor gözükmektedir. Onları daha ziyade bir tür harf gizemciliği ve sembolizmi yapan ve ilm-i hurûfla belli düzeylerde uğraşmış bir grup olarak değerlendirmek daha doğru olacaktır.

It is an essential subject to examine the thought of the letter and science of the letter in the work (Rasâil Ikhwân al-Safâ) of Ikhwân al- Safâ, which is a secret society of Muslim philosophers and which came to exist in 10th century in Basra. The science of the letter, whose history goes back to ancient period, has three essential aspects. These are summarized by these means: 1. To understand the mystery of beings by the letters, to attribute meanings to the letters, to correlate connections between the letters and the numbers, to explore the mysteries and to have a grasp of aspects of secrets of beings by the various laws of ratio and harmony. 2. By the recognition the effects of the letters on the beings, to provide this effect by the way of amulet, talisman, cryptogram (wafq), magic etc. 3. To reach invisible and futuristic knowledge by the letters. In this study, whether Ikhwân al-Safâ provides these three sides or not will be discussed. At this point I have tried to present their ideas on letters in Resâil and I have reached a result whether they are Hurufist or not. As a result, our researches have illustrated that Ikhwan al-Safa interested in the science of the letters and made evaluations on some dimensions of this science, but they were not interest in the third aspect too much. Moreover they were interested in the second aspect partially. Their approach related to second and third aspect is mostly descriptive and in explanatory situation. Therefore it is difficult to see or accept Ihwan al-Safa as a heated defender of the science of the letters and complete advocator of Hurufism. It will be more correct to evaluate Ikhwan al-Safa as group who made a sort of mysticism and symbolism of the letters and working on the science of the letters a certain extent.