Musa'nın (a.s.) Kıssasındaki Müteşâbih Sözcükler ve Belâgatsal Sırları (Kur'an-ı Kerim Üzerine Analitik Bir Çalışma)

Abstract

Bu çalışma, Kur'an-ı Kerim'in çeşitli ayetlerinde zikredilen Hz. Musa (a.s.) kıssasında yer alan müteşâbih lafızları incelemeyi, bu lafızların belâğat sırlarını ve ifade açısından taşıdığı delâletleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma, teorik ve uygulamayı bir araya getiren analitik bir metodolojiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışma iki ana bölüm halinde düzenlenmiştir: Teorik bölümde araştırmacı, belâgat kavramı ve onun üç temel ilmi olan (meânî, beyân ve bedî') üzerinde durarak, bunların Kur'ân metninin anlaşılmasındaki işlevini ve müteşâbih lafız ile ilişkisini açıklamıştır. Ayrıca müteşâbih lafız tanımlanmış, türleri ve faydaları ortaya konmuştur. Özellikle müteşâbih lafızın, yapısal tercihlerdeki incelikler ve bağlama uygunluk yönünden, meânî ilminin meselelerinden olduğu vurgulanmıştır. Uygulama bölümünde ise Hz. Musa'nın (a.s.) doğumundan Firavun ve kavminin boğularak helâk edilişine kadar olan safhada yer alan ve A'râf, Yûnus, Hûd, Tâhâ, Mü'minûn, Ş uarâ, Kasas, Neml, Mü'min, Zuhruf gibi çeşitli sûrelerde geçen müteşâbih âyetlerin mukayeseli analitik incelemesi yapılmıştır. Ayetler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar tespit edilerek, lafzî ve bağlamsal ayrımlar analiz edilmiştir. Bunların taşıdığı belâğî sırlar ile terbiyevî delâletler istinbat edilmiştir. Çalışma, Hz. Musa (a.s.) kıssasındaki müteşâbih lafızların sadece anlatısal bir tekrar olmadığı, bilakis belâğî icâzın bir tezahürü olduğu sonucuna varmıştır. Zira her bir lafız, içinde bulunduğu bağlama hizmet etmekte ve her bir konumda ifade edilen beyânî, terbiyevî ve teşriî maksatların çeşitliliğini yansıtmaktadır. Ayrıca çalışma, Kur'an'ı anlama ve tefsir etmede belâğat tahlilinin önemini öne çıkarmış ve kıssaların lafzî yapısı ile Kur'ânî anlatının genel bağlamı arasındaki derin irtibatı açığa çıkarmıştır. Anahtar Kelimeler: Tefsir, Müteşâbih, Belâğat, İ'câz, Tekrar, Hz. Musa (a.s), Firavun.

This study aims to examine the phenomenon of verbal resemblance (al-tashābuh al-lafẓī) in the story of Moses (ʿalayhi al-salām) as presented across multiple passages in the Qur'an, shedding light on its rhetorical secrets and expressive significances through an analytical methodology that combines both theoretical foundations and applied study. The study is structured into two principal sections. In the theoretical section, the researcher explores the concept of balāghah (Arabic rhetoric) and its three main sciences: maʿānī (semantics), bayān (clarity and modes of expression), and badīʿ (embellishment), emphasizing their role in the comprehension of the Qur'anic text and their relevance to verbal resemblance. The study also defines al-tashābuh al-lafẓī (verbal resemblance), outlining its types and benefits, affirming that it falls under the domain of ʿilm al-maʿānī (the science of meanings) due to the precision of expression and attention to contextual nuance it entails. The applied section presents a comparative analytical study of the similar Qur'anic verses relating to the story of Moses, from his birth until the drowning and destruction of Pharaoh (Firʿawn) and his people. These verses appear in various chapters such as al-Aʿrāf, Yūnus, Hūd, Ṭāhā, al-Muʾminūn, al-Shuʿarāʾ, al-Qaṣaṣ, alNaml, Ghāfir, al-Zukhruf, among others. The study identifies the loci of resemblance and divergence, analyzing the verbal and contextual differences, and extracting the rhetorical subtleties and didactic implications they contain. The dissertation concludes that the phenomenon of verbal resemblance in the story of Moses is not mere narrative repetition, but rather a manifestation of iʿjāz balāghī (rhetorical inimitability). Every word serves its contextual purpose, reflecting the diversity of rhetorical, pedagogical, and legal intents embedded in each occurrence. The study highlights the crucial importance of rhetorical analysis in understanding and interpreting the Qur'an, vi and reveals the profound connection between verbal structure and the overarching context of Qur'anic narrative. Keywords: Tafsīr, Tashābuh, Balāghah, Iʿjāz, Takrār, Mūsā (Moses), Firʿawn (Pharaoh).