Tur Abdin Bölgesi'nde Geleneksel Arabuluculuk: Aşiret Yapıları ve Hukuk-dışı Çözüm Mekanizmalarının Sosyo-kültürel İşlevi

Abstract

Tur Abdin, soy ve kan bağlarına dayalı aşiret yapısının günümüzde de etkisini sürdürdüğü; tarihsel olarak ise çok etnili, çok dinli ve çok kültürlü yapısıyla öne çıkan bir bölgedir. Kürtler, Yezidiler, Süryaniler, Mahalmiler ve Becirmanîler gibi farklı etnik-dini topluluklar bu coğrafyada uzun yıllar boyunca bir arada yaşamış; kendi iç dinamikleri doğrultusunda sürdürülebilir sosyal ilişkiler kurmuştur. Bölgedeki kültürel çeşitlilik, çokkültürlülüğün sağladığı toplumsal zenginliği ve hoşgörüyü beslemektedir. George Simmel'in de ifade ettiği üzere, her toplum yapısında birleştirici ve ayrıştırıcı unsurların iç içe geçtiği dinamik bir yapı söz konusudur. Bu nedenle çatışmasız bir toplumsal yapı idealden ibarettir. Nitekim çatışma ilk topluluklardan günümüz postmodern toplumlarına dek farklı biçimlerde ortaya çıkmış, zaman ve mekân sınırı tanımaksızın evrensel bir olgu hâline gelmiştir. Modern hukuk sistemlerinin tam olarak işlememesi, kamu otoritesinin aşiret kültürü karşısında yetersiz kalması, geleneksel toplumsal ilişkilerin devamlılığı, kolektif şeref algısı, kız kaçırma, kan davası, namus meseleleri, bireysel adalet anlayışı ve intikam gibi kültürel unsurların etkisiyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar, örfi hukukun hâkim olduğu bölgelerde geçmişten günümüze önemli bir toplumsal sorun olarak varlığını sürdürmektedir. Her ne kadar bu tür vakalar günümüzde azalsa da, belirli bölgelerde hâlen rastlanmakta ve çeşitli barış mekanizmalarıyla çözümlenmektedir. Örfi kültüre dayalı olarak şekillenen geleneksel arabuluculukta, özellikle devletin resmî hukuk mekanizmalarının yetersiz kaldığı durumlarda etkili bir çözüm yolu sunmaktadır. Bu çalışma, Tur Abdin Bölgesi'nde ortaya çıkan toplumsal uyuşmazlıklarda, resmî yargı süreçlerinin dışında kalan yerel dini otoriteler (şeyh, seyyid, seydâ, molla) ile toplumsal itibara dayanan kanaat önderlerinin (rûspî) arabuluculuk süreçlerindeki rollerini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, arabuluculuk faaliyetlerini yürüten aktörlerin toplumsal meşruiyetleri; sahip oldukları dini ve toplumsal statüler temelinde ele alınmıştır. Araştırmada nitel yöntem benimsenmiş; antropolojik veri toplama teknikleri çerçevesinde katılımcı gözlem, derinlemesine mülakat, sözlü tarih görüşmeleri ve odak grup tartışmaları kullanılmıştır. Alan araştırmasından elde edilen veriler sistematik biçimde analiz edilerek, geleneksel arabuluculuğun toplumsal işlevi, meşruiyet zemini ve uyuşmazlık çözme kapasitesi değerlendirilmiştir.

Tur Abdin is a region where the tribal structure based on lineage and blood relations continues to exert influence in contemporary times. Historically, it has been characterized by its multi-ethnic, multi-religious, and multicultural composition. Various ethno-religious communities, including Kurds, Yazidis, Syriacs, Mahalmites, and Becirmanîs, have coexisted in this area for extended periods, fostering sustainable social relations shaped by their internal dynamics. The region's cultural diversity contributes to the social richness and tolerance inherent in multiculturalism. As George Simmel posits, every social structure comprises a dynamic interplay of integrative and divisive elements. Hence, a conflict-free society remains an ideal rather than a reality. Conflict has manifested in diverse forms from early communal societies to contemporary postmodern contexts, evolving into a universal phenomenon transcending temporal and spatial boundaries. The incomplete operation of modern legal systems, the insufficiency of state authority vis-à-vis tribal culture, the persistence of traditional social relations, the collective conception of honor, and cultural factors such as bride kidnapping, blood feuds, matters of honor, individual notions of justice, and revenge have contributed to the emergence of disputes. These disputes persist as significant social issues in regions governed predominantly by customary law. Although such incidents have decreased in recent times, they remain prevalent in certain areas and are addressed through various peacebuilding mechanisms. Traditional mediation, grounded in customary culture, provides an effective conflict resolution mechanism particularly where official state judicial systems are inadequate. This study aims to investigate the roles of local religious authorities (sheikhs, sayyids, seydâ, and mullahs) and opinion leaders (rûspî), who operate outside formal judicial processes, in the mediation of social conflicts in the Tur Abdin region. Within this framework, the social legitimacy of these mediators is examined based on their religious and societal statuses. The research employs a qualitative methodology, utilizing anthropological data collection techniques including participant observation, in-depth interviews, oral history narratives, and focus group discussions. The data collected through fieldwork were systematically analyzed to assess the social function, legitimacy basis, and conflict resolution capacity of traditional mediation practices.