Ğurs Köylerinde (Kızıltepe-mardin) Yetişen Bitkilerin Etnobotanik Kullanımı

Abstract

Bu çalışmada, Ğurs (Kızıltepe-Mardin) yöresinde doğal yayılış gösteren ve tarımı yapılan kültür bitkilerinin, halk tarafından kullanımını belirlemek üzere etnobotanik bir araştırma yapılmıştır. Bu amaçla, Mart 2022-Ağustos 2024 tarihleri arasında Ğurs yöresine bağlı 12 mahallede arazi çalışmaları ve anket görüşmeleri yapılmıştır. Çalışma esnasında 69 kaynak kişi ile yüzyüze görüşülmüş ve anket çalışması yapılmıştır. Yapılan anketler sonucunda; 32 familyaya ait 67 taksonun etnobotanik olarak kullanımı tespit edilmiştir. En fazla etnobotanik olarak kullanılan taksonlar sırasıyla; Brassicaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Rosaceae, Solanaceae familyalarına aittir. Tespit edilen taksonların; tıbbi 50, gıda 36, yem 5, yakacak 12, nazardan korunmak için 6, gölgelik yapımında 1, boya yapımında 1, sepet yapımında 3 ve koku verme amaçlı 1, toplamda 116 farklı alanlarda kullanıldığı tespit edilmiştir. Yörede en fazla bitkilerin tıbbi amaçlı kullanıldığı kaydedilmiştir. Çalışma alanında kaynak kişi olarak görüşülenler genelde çiftçi, ev hanımı ve öğrencilerdir. Bu kişilerin 49'u (% 71) erkek ve 20'si (% 29) kadındır. Çalışmamızda taksonların bilimsel Türkçe isimlerinin yanısıra yöresel Kürtçe ve Arapça isimleri de verilmiştir. Kürtçe 65, Arapça 48 bitki ismi tespit edilmiştir. Ğurs yöresi, farklı uygarlıklara ve kültürlere ev sahipliği yapmış olması, mimarisi ve kendine has iklim ve yer şekillerinden ayrıca farklı bitkilerin yayılış gösterdiği bir bölge olma özelliğinden dolayı etnobotanik çalışma yapılması değerli görülmüştür. Böylelikle etnobotanik çalışma yapılmamış bir alandan veriler elde edilmiş ve yarınlara sağlıklı bir kültürel miras bırakılmıştır.

In this study, an ethnobotanical research was conducted to determine the public use of cultivated plants that are naturally distributed and cultivated in the Ğurs (Kızıltepe-Mardin) region. For this purpose, field studies and survey interviews were conducted in 12 neighborhoods of the Ğurs region between March 2022 and August 2024. During the study, 69 informants were interviewed face to face and a survey was conducted. As a result of the surveys, 67 taxa belonging to 32 families were identified for ethnobotanical use. The most commonly used taxa ethnobotanically belong to the Brassicaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Rosaceae, Solanaceae families, respectively. The identified taxa; It was determined that 50 plants were used for medical purposes, 36 for food, 5 for feed, 12 for fuel, 6 for protection against the evil eye, 1 for shade making, 1 for dye making, 3 for basket making and 1 for scenting purposes, in total 116 different areas were used. It was recorded that the most plants in the region were used for medical purposes. Those interviewed as source persons in the study area were generally farmers, housewives and students. 49 of these people (% 71) were male and 20 (% 29) were female. In our study, in addition to the scientific Turkish names of the taxa, local Kurdish and Arabic names were also given. 65 Kurdish and 48 Arabic plant names were identified. It was deemed valuable to conduct an ethnobotanical study in the Ğurs region due to the fact that it has hosted different civilizations and cultures, its architecture and unique climate and landforms, as well as being a region where different plants are distributed. Thus, data were obtained from an area where no ethnobotanical study had been conducted and a healthy cultural heritage was left for the future.