أثرُ تنزیھ لله عما لا یلیق بھ في اختلاف المتكلمین

Abstract

اختلف المُتكلمون من الأشعریة والماتریدیة والمعتزلة في مسائل عِدّة، ووصل الخلاف إلى رَمي كلٍ منھم

الآخرَ بالتضلیل والاستخفاف بالشرع، وغالبا یكون الاختلاف بین المعتزلة من جھة وبین الأشعریة والماتریدیة من

جھة أخرى، وأبرز خلافٍ شھده التاریخ بینھما كان في مسائل الإلھیات، وعند التَّحقیق نجد الكثیر من المسائل مرجِعُھا

إلى الخلاف حول تنزیھ لله تعالى. حاولنا في ھذه الدراسة إبراز القضایا الكبرى التي یرجع فیھا الخلاف إلى تنزیھ لله

تعالى، مُعتمدین في ذلك على ماكتبھ المتكلمون أنفسُھم ومقتصرین في دراستنا على المعتزلة، وعلى الأشعریة

تعالى، والنصوص في القرآن ����� والماتریدیة كمُمَثلین لأھل السنة. وأبرز القضایا التي أثارت خلافا ھي الصفات الذاتیة

والسنة الموھمة بتشبیھ لله بخلقھ، ورؤیة لله تعالى یوم القیامة، وخلق الأفعال والخلاف حول خلق القرآن.

Eş’ârî, Mâtürîdî ve Mu’tezile kelamcıları pek çok meselede ihtilaf etmişlerdir. Çoğunlukla Mu’tezile ile Mâtürîdî-Eş’ârî çizgi arasında gerçekleşen bu ihtilaf, birbirlerini sapkınlık ve dini hafife almakla suçlamaya kadar gitmiştir. Bu iki cephe arasında tarihte görülen en belirgin ihtilaf ise ulûhiyyet konularında olmuştur. Araştırıldığında bu ihtilafların pek çoğunun kaynağında “Allah’ı tenzih etme” fikrindeki ayrılıkların yattığını görürüz. Bu çalışmamızda, Kelâm alimlerinin Allah’ı tenzih konusundaki tartışmalarını, kendi eserlerine dayanarak ortaya koymaya çalıştık. Çalışmamızda Mu’tezile ile Ehl-i Sünnet’i temsil eden Mâtürîdî ve Eş’ârî ekolleriyle yetindik. İhtilafa konu olan en belirgin meseleler ise; Allah’ın zâtî sıfatları, Allah’ın yarattıklarına benzediği fikrini uyandıran Kur’an ve Sünnetteki (bazı) nasslar, kıyamet günü Allah’ın görülmesi, fiillerin yaratılması ve Kur’an’ın mahlûk olup olmadığı tartışmalarıdır.

Theologians from among Ash’aris, Maturidis and Mu’tazilah have differed on multiple issues. This difference has a reached a level where each sect has accused the other of committing blasphemy, especially between Ash’aris and Maturidis from one side and the Mu’tazilah from the other. The most important dispute that history has witnessed between them was in matters of the divine. upon investigation, it is found that most of these disputes ultimately relate to what ensures the protection of God from blasphemy. This study attempts to highlight the major issues relating to the above matter quoting the exact words and stands of theologians from the Mu’atazilah school and those from the Ash’aris and Maturidis schools as the latter being representative of the Sunnis. The most prominent issues that have stirred controversy in this context are the self-attributes of God Almighty; the Qur'anic and the Sunnah texts that liken God to His creation, seeing God on the Day of Judgment, the creation of human acts and the creation of the Qur'an.