ق َالِيف س ُها يف ت ّة، وأثر يثي ِ َد صوص احل ُّ ُ القرائن لَدى أتوي ِل الن ّة أم

Abstract

هذا البحث مت فيه ع احلديث، مما استعمله العلماء يف أتويل األحاديث، وأبرزها ما يتعلق بظاهر النص؛ كسياق النص، وزمانه اته، ومارعاة حالة صاحب النص. ومنها ما يتعلق جبانب فقه النص؛ كاشتماله يف ظاهره على ما أتابه ّ ومتغّي ُ الظاهري، إىل َ عن معناه تطلّب اخلروج َ اء، مما ي ّ ُ الشريعة الغ وه َر َعُّدد الوج ه األُصول، وكت ُ َع َدفـ َ جمازي ال ت ى آخر معًن َ يف األشباه ُها النظر تطلّب أتويل َ ُوه، وكالنصوص اليت ي وُل دون اجلزم أبحد تلك الوج ُ لة يف النص مما ََي َ ُحتم الـم ِّها، مث تال ذلك بيا ُن أخطر اآلاثر املرتتبة على التأويل مبعزل ع َهم ِّد إىل ف والنظائر اليت ت ن القرائن، مما يتعلق ُرش َ الفهم والتطبيق؛ كإساءة فهم صاحب الشريعة، وما ينبين عليه من إساءة التطبيق، ابستعمال النص يف جبانَب لة، مع ختطئة َ ُحتم ُ الناس أبحد الوجوه الـم ُ، وإل ازم ُّقه التَّعدية َ َصِّر ما ح ، وق ُ َصر ُّقه الق َ ِّ ما ح َعدية ه، وت ِّ غّي حملّ ِّف.

Bu çalışma hadis ulemasının hadis şerhlerinde ve müşkilü’l-hadis literatüründe hadisleri tevil ederken kullandıkları yöntemi ve delilleri incelemektedir. Özellikle, nassın zahirî anlamı, nassın siyâkı, nass sahibinin içinde bulunduğu durum, nassın zaman ve bağlamla bağlantılı değişkenleri dikkate alınmıştır. Bu yöntem aynı zamanda hadisin manasının belirlenmesini, ihtiyaç halinde vücûh ve nezâir literatürüne başvurulmasını ve gerektiğinde nassın zahirî manasını terk etmeyi içerir. Hadisin zahirî anlamı şeriatın kabul etmeyeceği hususları içerdiğinde ya da hadisin birden fazla manaya işaret etmesi sebebiyle kesin bir mana seçilemediğinde sözü edilen yönteme başvurulmaktadır. Çalışma aynı zamanda hadisleri tevil etme yönteminden bahsettikten sonra, bu yöntem dikkate alınmadan hadislerin tevil edilmesinden kaynaklanan tehlikelere deayrıca değinmiştir. Bu tehlikeler; şeriatın muradını tespit edememek, hadisi işaret ettiği mananın dışında kullanmak, hadisin işaret ettiği hâs yani özel olan bir hükmün genelleştirilmesi (âmm) ya da tam tersi âmm olan hükmü hâs olarak değerlendirmek ve birden fazla manaya işaret eden veya çok yönlü olan hadisi tek bir mana üzerinden yorumlamaktır