GAZÂLÎ’NİN NEDENSELLİK ANLAYIŞI VE KUANTUM FİZİĞİ KOPENHAG YORUMU BELİRSİZLİK İLKESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Abstract

İslâm düşüncesinde önemli bir yeri olan Gazâlî nedensellik anlayışı ile çağının ötesine uzanan etkiler bırakmıştır. Gazâlî’nin nedensellik anlayışının modern fizikle olan benzerlik ve farklılıklarını ortaya çıkartmayı amaçladığımız tezimizde konuyu kavramsal düzeyde ele aldık. Hareket kavramı bağlamında incelediğimiz nedenselliğin zorunluluğu meselesinin, süreklilik ve süreksizlik düşüncelerinin ekseninde değiştiğini göstermeye çalıştık. Gazâlî örneği üzerinden incelediğimiz nedenselliğin felsefi temellerinin ortaya çıkartılması suretiyle bilimin cevap aradığı sorulara olgusal yaklaşım kadar kavramsal düzeyde de yaklaşılmasının gerekliliğini göstermeyi amaçlıyoruz. Bu sayede felsefe ile bilimin birbirlerini destekleyerek gelişmeleri gerektiğini ortaya koymayı hedefliyoruz. Araştırmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilkçağ filozoflarından Gazâlî’ye kadar geçen süre içerisinde neden ve nedensellik kavramlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir. İkinci bölümde Gazâlî’nin nedensellik düşüncesi ve buna karşı yöneltilen eleştiriler açıklanmıştır. Üçüncü bölümde kuantum fiziği Kopenhag yorumunun gelişimi Newton fiziğinden itibaren ele alınarak incelenmiştir. Son bölümde belirsizlik ilkesinin temel esasları açıklanarak Gazâlî’nin nedensellik anlayışıyla ortak ve farklı yönleri incelenmiştir. Bu kısmın sonunda yaptığımız genel değerlendirmeyle Gazâlî’nin nedensellik anlayışının geliştirilerek modern fiziğin ihtiyaç duyduğu yeni bir epistemoloji inşasına katkıda bulunulabileceğine dikkat çekmeye çalıştık.