المحسنات في شعر الشافعي

Abstract

يتناول هذا البحث أمورا متعلقة بالإمام الشافعي رحمه الله، تمّ التركيز على فنّ محدّد من فنون البلاغة العربية ألا وهو المحسنات البديعية في شعر الشافعي المجموع في ديوانه؛ ويحاول هذا البحث تسليط الضوء على الجانب الأدبي من حياة الإمام الشافعي من خلال المنحى البلاغي البديعي في ديوانه ليضيء جانبا من جوانب الأدب في هذا العلم، وعمدنا إلى ذكر الفنون البديعية الواردة في البحث بذكر تعريف كل فنّ بديعي ورد في ديوان الشافعي، ثمّ قمنا بإيراد مثال واحد عنه- على الأقل- من الديوان ليتبيّن لنا احتواء الديوان على الفنون البلاغية البديعية، والمقدرة البلاغية عند الشافعي وليثبت لنا البحث في نهاية المطاف أنّ الشافعي ليس فقط إماما وفقيها ومجتهدا وموسوعة في العلوم الشرعية بل هو عالم بالعربية وعلم من أعلامها وأحد فرسان الفصاحة من أرباب البلاغة والبيان، وأنّ ديوانه مصدر بلاغي ثري، يحوي نبعا بديعيا عذبا يستساغ فهمه وقراءته، مستخدمين المنهج الوصفي التحليلي. الكلمات المفتاحية: البلاغة، علم البديع، المحسنات البديعية اللفظية، المحسنات البديعية المعنوية، ديوان الشافعي.

Bu çalışmada Şafi‘î’nin edebî yönünü ortaya çıkarmak amacıyla onunla ilgili bazı hususlar ele alınmıştır. Bu bağlamda Şafi‘î’nin Divân’ındaki şiirleri, belagat ilminin alt disiplinlerinden olan bedî‘ ilmi açısından incelenmiştir. Buna binaen Şafi‘î’nin divanında ele aldığı şiirler tahlil edilerek onun edebî yönü ortaya konma- ya çalışılmıştır. Dolayısıyla önce lafzı güzelleştiren sanatlara değinilmiş, kısımları ortaya konulmuş ve bahse konu sanatlardan her birinin tanımı yapıldıktan sonra Şafi‘î’nin divanından onunla ilgili en az bir örnek verilmiştir. Bu mütevazı çalışmanın gayesi; Şafi‘î’nin, Divân’ının belagatın bedî‘ kısmını ihtiva ettiği gerçeğinin anlaşılmasını sağlamak ve Şafi‘î’nin belğat alanındaki yetkinliğini ortaya koymaktır. Bununla birlikte İmam, fakih, müçtehit, şer‘î ilimlerde ansiklopedi olarak bilinen Şafi‘î’nin aslında Arapçada da âlim, fesahat alanında at koşturan belagat ve beyan erbabından olan bir şahsiyet olduğunu ortaya koymaktır. Bunun dışında onun divanının da belagat açısından istifadesi kolay gayet zengin bir kaynak olduğunu ifade etmektir. Bütün bunları yaparken analitik metod kullanılmıştır.

In this study, some important points revealing Shafi’i’s literary aspect are dealt with. Shafi’s poems are examined in terms of al-badi’ which is a sub-discipline of rhetoric (al-balaghah). Therefore we tried to set forth his literary aspect through analysing the poems in his diwan. Accordingly we mentioned about the stylistic figures of speech first and then put forth the kinds of these arts and defined each of them giving at least one exam of the art in question from his diwan. The aim of this humble study is to prove that Shafi’i’s diwan is comprising al-badi’ part of Arabic rhetoric and reveal his competence in the field of rhetoric. In addition to this we aimed to reveal that Imam al-Shafi’i who is known as an encyclopedic scholar in the Islamic sciences is also an important scholar in the field of Arabic language and rhetoric as well as in the Islamic jurisprudence. Also we expressed that his diwan is a useful source of rhetoric. As a result, we reached that Shafi’i was not only a jurisprudent but also a mighty figure in the fields of language and rhetoric.