XIX. yüzyıl Hakkâri ve çevresinde Kürt-Nasturi ilişkileri

Abstract

Kürtlerin ve Nasturilerin Hakkâri emirliğinin bünyesinde tarihî süreç içinde geliştirdikleri idarî, askerî, hukukî ve malî ilişkiler, XIX. yüzyılda bölgeyi ziyaret eden seyyahların, misyonerlerin ve askerî uzmanların dikkatini celbetmiştir. Dağlık coğrafyası, Osmanlı-İran sınır bölgesindeki konumu ve aşiret şeklinde örgütlenmiş toplumsal yapısı sayesinde Hakkâri emirliği, merkezî otorite ile oldukça esnek ilişkiler geliştirmiştir. Ayrıca idari ve askerî gücünü Kürt ve Nasturi aşiretleri oluşturduğu için bir "Müslüman-Hıristiyan konfederasyonu" olarak nitelendirilmiştir. XIX. yüzyılda merkezîleşme politikalarının bölgede yürürlüğe konulmasıyla Kürtlerin Nasturilerle olan söz konusu ilişkilerinde önemli gelişmeler yaşandı. 1840'lı yılların başından itibaren Hakkâri emirliğinin müstakil idarî yapısı kademeli olarak tasfiye edildi. Bedirhan Bey'in Hakkâri ve çevresinde merkezî bir idarî yapı oluşturma gayretiyle Nasturi aşiretleri üzerine düzenlediği saldırılar, Kürt-Nasturi ilişkileri açısından bir dönüm noktası olarak değerlendirilmiştir. Çünkü söz konusu saldırılarla beraber Kürt-Nasturi ilişkilerinde ciddi bir bozulma yaşanmaya başlanmıştı. Ancak Hırvatalı Mehmet Ağa isyanı sırasında ve sonrası süreçte Kürt ve Nasturi aşiretleri arasında oluşan ittifak ilişkileri, söz konusu saldırıların iki unsurun birbiriyle olan ilişkilerinde ciddi bir tahribat oluşturmadığını göstermektedir. Bu çerçevede hazırlanan "XIX. Yüzyıl Hakkâri ve Çevresinde Kürt-Nasturi İlişkileri" adlı çalışma üç ana bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Hakkâri ve çevresinde Osmanlı hâkimiyetinin tesis edilmesi ve her iki unsurun bu süreçte merkezî otorite ile geliştirdiği ilişkiler ele alındı. İkinci bölümde Hakkâri emirliğinin tasfiyesi ve Nasturi ıslahatı konuları Osmanlı merkezîleşmesi bağlamında değerlendirildi. Son bölümde ise Kürt-Nasturi ilişkileri, "Hakkâri Emirliği" ve "Merkezîleşme Süreci" şeklinde bir bütün olarak iki ayrı dönemde izah edilmeye çalışıldı.

The administrative, military, legal and financial relations developed by Kurds and Assyrians within the body of Hakkâri Emirate in the historical process, attracted the attention of travelers, missionaries and military experts who visited the region in the XIXth century. Thanks to its mountainous geography, its location on the Ottoman-Iranian border region and its tribal social structure, the Emirate of Hakkâri had developed quite flexible relations with the central authority. Since the Kurdish and Assyrian tribes constituted its administrative and military power, it was described as a "Muslim-Christian confederation". After the centralization policies were put into effect in the region in the XIXth century, important developments took place in the aforementioned relations of the Kurds with the Nestorians. From the beginning of the 1840s, the Hakkâri Emirate's autonomous governmental framework had been steadily dissolved. Bedirhan Bey's attacks on some Assyrian tribes in an effort to establish a central administrative structure in and around Hakkâri were considered a turning point in terms of Kurdish-Assyrian relations. Because with the attacks in question, a serious deterioration in Kurdish- Assyrian relations began to be experienced. However, the alliance forged between the Kurdish and Assyrian tribes during and after the Hırvatalı Mehmet Aga insurrection demonstrates that these assaults did not significantly impair the relationship between two social groups. This study, titled "Kurdish-Assyrian Relations in and around Hakkâri XIXth century," is divided into three major chapters. The first chapter discusses the formation of Ottoman dominance in Hakkâri and its environs, as well as the relationships created by both social groups with the central government during this process. The second chapter evaluates the Hakkâri emirate's liquidation, and the Assyrian reform issues in the context of Ottoman centralization. The final chapter discusses Kurdish-Assyrian interactions within the contexts of the "Hakkâri Emirate" and "Centralization Process ".