Tefsirlere yansıyan mezhebî yorumların kritiği -Halku'l-Kur'ân örneği-

Abstract

Ortaya çıkışı ile birlikte sıcak tartışmalara konu olan halku'l-Kur'ân meselesi, İslam düşünce ve siyasî tarihini önemli ölçüde etkileyen bir tartışmadır. Tartışmanın taraflarının görüşlerini desteklemek amacıyla öne sürdükleri deliller arasında âyetlerin de bulunması, konuyu tefsirle ilişkilendirmiştir. Müfessirlerin bu âyetlere getirdiği yorumlardaki mezhebî aidiyet, çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada kelâmullah tasavvurları ortaya konulmak üzere farklı mezheplere mensup; Kâdî Abdulcebbâr, Fahreddîn er-Râzî, Tabersî ve Ettafeyyiş'in tefsirleri ele alınmıştır. Tefsirleri incelenen müfessirlerin halku'l-Kur'ân tartışmalarında delil olarak getirilen âyetler bağlamında, Kur'ân yorumundaki mezhebî aidiyetleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın neticesinde tespit edildiği üzere Kâdî Abdulcebbâr, Tabersî ve Ettafeyyiş, Kur'ân'ın mahluk olduğunu ve kelâmullahın mahallinin cisim olduğunu savunmaktadırlar. Fahreddin er-Râzî ise kelâmullahın nefsî ve lafzî olmak üzere iki boyutlu olduğunu; Allah Teâlâ'nın zâtı ile kâim kelâm sıfatı olan nefsî kelâmın kadîm, bu sıfatın beşerî formatı kabul edilebilecek lafzî boyutunun ise hâdis olduğu görüşündedir.

The matter of Khalq al-Qur'an, which has been the subject of hot debates with its emergence, is a debate that has significantly affected the history of Islamic thought and politics. The presence of verses among the pieces of evidence put forward by the parties of this debate to support their views has linked the issue with tafsir. The sectarian belonging in the interpretation of these verses by the commentators constitutes the subject of our study. In this study, the interpretations of Qadi Abd al-Jabbar, Fahreddin er-Razi, Tabarsi, and Ettafeyyis, who belong to different sects, are discussed to reveal the conceptions of kalamullah. It has been tried to determine the sectarian belonging of the commentators in the interpretation of the Qur'an in the context of the verses brought as evidence in the discussions of the People of the Qur'an. As it was determined at the end of the study, Qadi Abdul Jabbar, Tabarsî, and Ettafeyyiş argue that the Quran is created and the place of kalamullah is a body. Fahreddin er-Razi, on the other hand, states that kalamullah has two dimensions, namely, the nafs and the verbal; He thinks that the nafsî speech, which is the attribute of Allah Almighty and the strong word, is ancient, and the literal dimension of this attribute, which can be accepted as the human form, is hadith.