Adak, Abdurrahman

Adak, Abdurrahman

Name Variants

Abdurrahman Adak

Job Title

Prof. Dr.

Main Affiliation

Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü

Status

Current Staff

Full item page

Scholarly Output

16

Articles

6

Citation Count

0

Supervised Theses

10 Scholarly Output Search Results

Now showing 1 - 10 of 15

Rehendên deronî di hozanên Rojen Barnas de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2016) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Edebiyat, psikoloji ve yaratıcılık arasında kuvvetli bir ilişki bulunmaktadır. Her biri hayatın farklı yönlerini, eğitim ve bilgi üretim düzeyini etkilemekte ve sosyal araştırmalar tarihinde bu ilişkinin etkileri görülmektedir. Bu tez, Rojen Barnas'ın şiirlerinin gizli bazı yönlerini ortaya koymayı hedefleyen eleştirel bir incelemedir. "Rojen Barnas'ın Şiirlerinde Psikolojik Hususlar" adını taşıyan bu inceleme, şiir metinlerinin incelenmesinde psikolojik eleştirinin teorik temellerini esas almaktadır. Rojen Barnas, bu şiirlerinde pek çok ruhsal hususu ve yansımalarını şiirsel imge ve mecaz yoluyla uygulamayı başarmıştır. Bu araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm "Edebiyat ve Eleştirinin Psikoloji ile İlişkisi" başlığı altındadır. İkinci bölümün adı "Psikoloji ile Ruhsal Eleştirinin Şairin Kişiliği ile İlişkisi" dir. Üçüncü bölüm ise "Rojen Barnas'ın Şiirlerinde Psikolojik Boyutların Aktivasyonu" dur. Şairin bütün eserleri dört divandan oluşan "Kadiz" adlı kitabında toplanmıştır. Bu dört divan da şunlardır: Sabah Barajı, Diyarbakır Semalarında Ay, Aşk Mülkü, Yelda.
Karakter di romana kurmancî de "Girê Şêran- Mirina Bêsî- Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî- Qerebafon- Sobarto"
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Romanı oluşturan yapıların en önemlisi karakterdir. Karakter romanın diğer tüm yapılarını etrafında toplayıp onları kurgusal bir dünyanın içinde sunmaktadır. Bu bağlamda roman kurgusal bir dünyada göz önüne serildiğinde aynı zamanda ait olduğu toplumu da temsil etmektedir. Bu tez merkezine kürt romanında karakter yaratmayı almıştır. Konu olarak son otuz yılda (1980-2012) Kürt toplumunda yaşanılan önemli olay ve olguların roman karakterleri üzerindeki etkisini incelemiştir. Bu tez için beş roman belirlenmiştir. Bu bağlamda Yaqob Tilermenî (Qerebafon/Gramafon), Dilawer Zeraq (Mirina Bêsî/Gölgesiz Ölüm), Menaf Osman (Girê Şêran/ Aslan Tepesi), Helîm Yûsiv (Sobarto/Sobarto), Şener Ozmen (Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî/Bitmemiş Öykü Yarışması) karakter oluşturma açısından analiz edilmiştir. Birinci bölümde her ne kadar teorik alandan yararlanılmışsa da, tanımlar, değerlendirmeler, yorumlar, karakter çeşitleri ve edebiyatın teorisyenlerine göre tip ve karakter arasındaki fark üzerinde durulmuştur. İkinci bölüm ele alınan beş romanın, roman dünyasını ve karakterlerini tanımaya tahsis edilmiştir. Üçüncü bölümde ele alınan romanların karakterleri detaylı bir bakış açısıyla edebiyatın bilimsel teorileri ışığında analiz edilmiştir. Sonuçta Sobarto/Sobarto ve Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî/ Bitmemiş Öykü Yarışması diğer üç romana nazaran karakter oluşturma ve toplumu temsil etmede daha başarılı bulunmuştur.
Daçek di Devoka semsûrê de (Nimûneya Deverên Sincik, Aldûş û Kûmîrê)
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Kürtçe üzerine bir çok çalışma yapılmakta ve dilbilgisi konuları çalışma alanı olmaktadır. Edatlar da bu çalışmanın yapıldığı dilbilgisi konularından birisidir. Kürtçe dilbilgisi üzerine hazırlanan kitaplar edatlar konusunda geniş kapsamlı değillerdir. Bu kitapların yazarları ya yaşadıkları bölgenin kürtçesini (ağzını) ya da daha önce yazılmış olan dilbilgisi kitaplarını kendi çalışmaları için esas almışlardır. Bu yüzden kürçenin bir çok ağzının özellikleri bu kitaplarda yer almamıştır. Adıyaman ağzı da bu kitaplarda yer almayan ağızlardan birisidir. Bu nedenle bu çalışma Adıyamman ağzı üzerine yapılmıştır. Bu çalışma için üç temel bölge (Kömür, Sincik, Gerger) belirlenmiştir. Çalışma belirlenen bölgelerin kürtçeleri üzerinde yürütülmüştür. Çalışmalarda kullanılan materyaller halk masalları ve günlük konuşmalardan derlenmiştir. Bununla Adıyaman ağzının özellikleri orijinal bir şekilde gösterilmek istenmiştir. Daha önce de belirtildiği gibi bu çalışma Adıyaman kürtçesi üzerine yapılmıştır. Bu çalışma dört bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde konu, amaç, önem, yöntem – teknikler ve çalışmanın önündeki engeller, ikinci bölümde edatlar ile ilgili genel bilgiler, üçüncü bölümde Adıyaman ağızındaki edat örnekleri ve özellikleri, dördüncü bölümde ise kürtçedeki edatlar ile Adıyaman ağzındaki edatlar karşılaştırılmıştır. Dördüncü bölümün sonunda da çalışmadan çıkarılan sonuçlar ile çalışmada yararlanılan kaynak kitaplar ve kaynak kişilerin listesi verilmiştir.
Lekolina li ser dengsaziya devoka Çaldirane
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2015) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Bu çalışmada Çaldıran ağzını fonetik açıdan inceledik. Bu amaçla öncelikle farklı kişi ve mahallelerden sesler kaydettik ve sonuç olarak elli sayfaya yakın metin elde ettik. Sonra bu metinler üzerinde çalışarak yazılı/ standart Kürtçe'de olmayan veya olduğu halde alfabede gösterilmeyen harfleri tespit ettik ve bunların uluslar arası fonetik alfabedeki karşılıklarını verdik. Ayrıca amacımız doğrultusunda metinlerdeki seslerin dönüşümü, düşüşü, kaynaşması, türemesi, tekrarlanması ve göçüşmesini analiz ettik ve yazılı/standart Kürtçeyle karşılaştırdık. Sonuç bölümünde ise Çaldıran ağzının fonetik farklılıklarını tek tek yazmaya çalıştık. Bununla birlikte çalışmamızın sonunda bu metinlerde anlaşılması zor olan söz öbekleri ve Çaldıran ağzına has kelimelerin anlamlarını kapsayan bir sözlük sunduk.
ANALÎZEKE KODÎKOLOJÎK LI SER LEYLA Û MECNÛNÊN SEWADÎ, BAZÎDÎ Û FUZÛLÎ DI KOLEKSÎYONA A. JABA YA DESTNIVÎSÊN KURDÎ DE
(e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2018) Adak, Abdurrahman
Di koleksîyona A. Jaba ya destnivîsên kurdî de sê nusxeyên Leyla û Mecnûnê hene ku her yek ji wan ya nivîskarekî cuda ye. Di jimareya Kurd 30ê de Leyla û Mecnûna Sewadî (bi kurdî), di ya Kurd 31ê de Leyla û Mecnûna Mela Mehmûdê Bazîdî (bi kurdî) û di ya Kurd 14ê de jî Leyla û Mecnûna Fuzûlî (bi tirkî) cih digirin. Her sê nusxe jî li gor temamî, fêmbarî û dêrîniyê ve ku pîvanên kodîkolojiyê ne nusxeyên binirx in. Di her sêyan de jî qeydên istinsaxê hene. Di qeyda istinsaxê ya nusxeya Fuzûlî de navê mustensix cih digire, lêbelê di her duyên dî de cih nagire. Digel vê jî doneyên di dest de nîşan didin ku nusxeya Bazîdî ji aliyê Bazîdî bi xwe ve hatiye istinsaxkirin. Salên istinsaxê yên nusxeyên Fuzûlî û Bazîdî hatine qeydkirin, lêbelê ya Sewadî nehatiye qeydkirin. Ya Fuzûlî di sala 1218 (1803/1804), ya Bazîdî jî di sala 1274 (1858-59)an de hatiye istinsaxkirin. Doneyên ber destan navbera tarîxî ya istinsaxa nusxeya Sewadî wek 1759 ve 1857 nîşan didin. Ji ber ku li ser zehriyeya nusxeya Bazîdî eslê nusxeyê wek Leyla û Mecnûna tirkî hatiye nîşandan, mijara eslê vê nusxeyê hatiye rojevê. Li gor A. Jaba eslê vê Leyla û Mecnunê, Leyla û Mecnûna tirkî ye û li gor Rudenko ya Kurdî ye. Berawirdiya ku di navbera metnan de ji aliyê me ve hatin kirin derxist meydanê ku nêrîna Rudenko dirust e.
Mewlîdê Usman Esad Efendîyo babijî - Bîyîşa Pêxemberî - metn û wekenitîş
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014) Kırkan, Ahmet; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Zazacada en eski ve önemli eserler mevlitlerdir. Yazın alanında ilk Zazaca eserler 19. yüzyılda verilmiştir. Osman Esad Efendi bu eserini 1903 yılında yazmıştır. Bu mevlit, Ehmedê Xasî'nin mevlidinden sonra Zazacadaki ikinci eserdir. Osman Efendi'nin mevlidi 1933 yılında Şam'da basılmıştır. Temel amaç, nüshalardan Osman Esad Efendi'nin mevlidini tespit etmek, ortak bir metin çıkarmak, klasik bir metni ilmi ve edebi kaidelere göre tetkik etmektir. Bu çalışmada Osman Esad Efendi'nin eseri tetkik edilmiştir. Her şeyden önce farklı milletlerden mevlitlere örnekler verilmiştir. Sonra kurmanci lehçesi üzerinde durulmuştur. Zazaca lehçesinde yazılmış olan mevlitler ve yazarlarını sıralanmıştır. Sonra Osman Esad Efendi'nin mevlidinin nüshalarını tanıtılmıştır. Mevlidin yazılma nedenini, özelliklerini ve bölümlerini sıralanmıştır. Metnin yapılması ve hazırlanması üzerinde durulmuştur. Eserde kelime yapılartı, cümle yapıları ve edebi sanatları tetkik edilmiştir. En sonunda da araştırma sonucunu yazılmıştır. Bu çalışmada usul, klasik bir metni edebi ve ilmi kaideler göre tetkik etmek ve sade bir metin ortaya çıkarmaktır. 1933 yılında basılan nüsha ve el yazması nüsha üzerinde çalışılmıştır. Ortak bir nüsha oluşturmak için bütün nüshaları göz önüne alınmış ve hepsinin üzerinde çalışılmıştır. Elde edilen nüshalar sayıca çok olsalar da her birinin eksiklikleri vardı. Amaç, nüshaları eleştirmek ve metni tamir etmektir. Bütün eksikliklere rağmen sağlam bir metnin ortaya çıkarılmasına gayret edildi. Çalışmamızda Osman Esad Efendi'nin yazdığı mevlidin özellikleriyle birlikte, bu mevlidin yazıldığı zazacanın Siverek ağzının özellikleri de ortaya çıkarılmaya çalışıldı.
‘AKIFÊ WANÎ & ‘AŞIQ OSMAN SIPKÎ Û MEM Û ZÎNÊN WAN ÊN BI TIRKÎ DI KOLEKSÎYONA A. JABA DE
(e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2018) Adak, Abdurrahman
Di koleksiyona A. Jaba de li ser bingeha Mem û Zîna Xanî du Mem û Zînên bi tirkî ku ji aliyê du nivîskarên cuda ve hatine nivîsîn hene. Ew jî berhemên Akifê Wanî (Kurd 39) û Aşiq Osman Sipkî (Kurd 38) ne. Her du muellifan jiyana xwe di sedsala XIXem de bûrandine. Wanî, xelkê Wanê ye û burokratekî girîng ê serdema xwe ye. Sipkî jî ji eşîra Sipkan e û ji gundekî nêzî Erzirûmê ye. Wanî, berhema xwe di 1856an de nivîsiye, lêbelê nekariye xilas bike. Nusxeya Jaba tekane nusxeya vê berhemê ye. Heçî Sipkî ye, wî jî berhema xwe di 1273 (1856- 1857)an de nivîsiye. Du nusxeyên vê berhemê hene: Nusxeya Tehranê û ya Jaba. Ji ber ku di nusxeya Tehranê de tarîxa nivîsîna berhemê û tarîxa istinsaxa wê yek e, bi ihtîmaleke mezin ev nusxe ya muellif e. Daneyên berdest nîşan didin ku nusxeya Jaba di sala 1283 (1866-1867)an de li ber nusxeya muellif hatiye istinsaxkirin. Her du nusxeyên koleksiyona A. Jaba dema muellifên wan hatine Erzirûmê li ser daxwaza Jaba hatine istinsaxkirin. Wisa xuya ye ku istinsax bi lez û bez hatiye kirin. Lewra di nusxeyan de huner û teknîkên berhemên destnivîs li ber çavan nehatine girtin. Taybetiyeke her du nusxeyan ew e ku şûna Mem û Zînê bi navê “Riyazê Eşq”ê (bi xwendineke şaş Reyahînê Eşq) hatine binavkirin. Her çi be veguhestina van nusxeyan bi rêya koleksiyona A. Jaba bo roja me gelekî girîng e. Di gotarê de em ê bîyografîya Wanî û Sipkî di çarçoveya zanyariyên nû de ron bikin, li ser her du destnivîsan analîzeke kodîkolojîk bikin û di hin xalên binîqaş de hizrên xwe îfade bikin.
Mevlevîliğin kuruluş dönemi (xvı. yüzyıl) Gülşenî Şairler üzerindeki etkisi: İbrâhîm Gülşenî, Usûlî ve Za’fî örneği
(2011) Adak, Abdurrahman
Gülşeniyye tarikatı, Mevleviyye tarikatından önemli ölçüde etkilenen bir tarikattır. Gülşeniyye tarikatının kuruluşundan sonra, her iki tarikat arasında önemli bir iletişim ve etkileşim gerçek leşmiştir. Özellikle her iki tarikata mensup şairler arasındaki ilişki daha çok dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Esrâr Dede (ö. 1211/1796)’nin Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye’sinde Gülşenîlerle irtibata geçtiği söylenen Mevlevî şairler üzerinde durulmuştur. Bunlar Semâ’î Sultân Dîvânî, Yu suf Sineçâk, Garîbî, Şâhidî, Günâhî, Derûnî, Şuhûdî, Arşî, Bekayî, Vehbî ve Enîs Receb Dede’dir (on bir şair). Çalışmada bu şairlerin Gülşenîler ile olan irtibatı çerçevesinde her iki tarikat ara sındaki irtibat hakkında önemli sonuçlara varılmıştır.
Tespîtkırın û tesnîfkırına nırxên cıvakî dı çîrokên herêma Nısêbînê de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2022) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Masallar bir toplum içerisinde doğan ve ataların kültürlerini barındıran sözlü anlatılardır. Her toplum kendi yaşam biçimleri, inanç ve değerlerine göre masallarını oluşturmuşlar ve bu şekilde nesilden nesile aktarmışlardır. Yani masallar bir toplumun inanç ve toplumsal değerleri üzerine inşaa edilmiştir. Bu yüzden masalların bir yönüyle toplumun aynası olduğu söylenebilir; çünkü masallar bir yandan dinleyicilere zevk verirken diğer yandan içinden barındırdığı toplumsal kodları nasihatvari yolla dinleyicilere ulaştırmaktadır. Elbette ki bu eğitsel yönü sadece çocuklar için değil, aynı zamanda yetişkinler için de geçerlidir.Dolayısıyla bir toplumun kültür ve toplumsal değerlerini masalarından anlamak mümkündür. Bu çalışmanın amacı Nusaybin yöresinde yer alan Kürtçe folklorik masallarında sosyal değerlerin tespit edilmesidir. "Genellikle barındırdığı sosyal değerler ne şekildedir ve bu masallar aracılığı ile hangi değerler bir sonraki nesle ulaşmıştır?'', soruların cevapları bu çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu soruların cevapları için Nusaybin yöresine ait yirmi kurmanci masal analiz edilmiş ve bu masallarda Schwartz Değer Ölçeği kullanılarak sosyal değerler tespit edilip, sınıflanmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde tezin konusu, amacı, yöntemi, sınırlılıkları ve kaynakları hakkında temel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde değerlerin hikâye ve halk bilimi ile ilişkisi üzerinde durulmuş, ikinci bölümde ise Nusaybin yöresine ait yirmi hikâyenin tamamına ait toplumsal değerler ortaya konulmuş ve bu değerlerin tespiti ve sınıflandırılması yapılmıştır. Çalışmanın sonunda sonuç ve yorumlar yapılmış olup, çalışmamız için derlediğimiz Nusaybin yöresine ait on masalın tam metinleri verilmiştir, ancak telif hakkından ötürü alıntı yaptığımız diğer on öykünün tam metinleri verilmemiştir.
Hunerên Edebî di Dîwana Hadî (Seydayê Licî) de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Mihemed Hadî'nin hayatı hakkında her ne kadar az bilgiye sahip olunsa da bilinmektedir ki 19. ve 20. yüzyılları arasında yaşamış olan bir âlim, şair, mutasavvuf ve aydındır. Muhammed Hadi Licelidir, bu da halk arasında bilinen adı olan Seydayê Licî mahlasından anlaşılmaktadır. Mihemed Hadî'nin Lice'de bir süre müderrislik ve müftülük yaptığı da kayıtlarda bulunmaktadır. Şiirleri, yaşadığı dönemin fikir ve düşünce yapısı, tasavvuf ve tarikat anlayışı (özellikle kendisinin de üyesi olduğu Nakşibendi tarikatı) ve dini bilgisi hakkında geniş bilgiler vermektedir. Mihemed Hadî düşüncelerini şiirlere aktarırken sanatsal bir dil kullanmaktadır. Belagât, güzel konuşma ve kendini güzel ifade etme bilimidir. Belâgatın çıkış noktası ve bugünkü halini alması uzun bir sürece tekabül eder. Belâgatın ilk çıktığı dönemdeki amacı Kur'anı Kerimi daha iyi anlamak içindi; ancak daha sonra alanı genişleyerek klasik edebiyat eserlerini yorumlamak ve anlamak için de kullanılmıştır. Çalışmamızın konusu "Hadî (Seydayê Licî) Divanında Edebi Sanatlar" dır. Daha önce geniş bir şekilde edebi sanatlar konusunda ve Hadi'nn Divanı üzerinde bir çalışma olmadığı için bu konu tercih edilmiştir. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Hadi'nın hayatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Hadî'nin Divan'ında geçen 44 edebi sanat üzerinde çalışılmış ve bu sanatlar, teker teker açıklanıp divandan örneklerle yorumlanmıştır. Üçüncü bölümde ise divan baştan sona kadar yazılmış olup edebi sanatlar teker teker tespit edilip yazılmıştır. Sonuç kısmında ise tespit edilen edebi sanatlar karşılaştırmalı bir şekilde izah edilmiştir.