Lisansüstü Eğitim Enstitüsü

Permanent URI for this communityhttps://hdl.handle.net/20.500.12514/12

Browse

Now showing 1 - 15 of 15

Analîza Mamikên Kurdî ji Hêla Hunera Helbestê ve
(2025) Yüce, Mehmet; Subaşı, Kenan
Di vê têzê de ji hêla teşeyê ve li ser hêmanên ahengê yên weke wezna kîteyî, rêzbendî, serwa, rawestek, pirs û bersivdayîn, formelên destpêk û dawiya mamikên kurdî lêkolîn hatiye kirin. Mamikên kurdî ji hêla naverokê ve jî ji aliyê hunera helbestê ve hatine vekolandin. Di xebata xwe de dema me mamik ji hêla hunera helbestê ve tehlîl kirin, me modela analîza metnê ya ku binbeşeke rêbaza vekolîna çawaniyê ye esas girt. Tevî varyantên wan bi giştî li ser şeş hezar û sî û heft (6037) mamikên kurdî, ji hêla teşe û hunera helbestê ve lêkolîn hat kirin. Mebest jê ev e ku ji aliyê avabûna xwe ve mamikên kurdî bên kategorîkirin. Her weke din ji aliyê hunera helbestê ve jî, ji aliyê metafor, metonîmî, hêma, alîterasyon, asonans, teşbîh û tezadê ve taybetiyên mamikên kurdî hatin nirxandin. Mebest jê ev bû ku mamikên kurdî ji aliyê avabûna wan ji van her du hêlan ve bên nirxandin. Tez ji destpêk, du beş û encamê pêk tê. Di destpêkê de piştî ku pênaseya mamikê hatiye kirin, nêrînên li ser pênaseya wê hatine vegotin. Di xebatên kurdî de li ser binavkirin û bikaranîna peyva mamikê nirxandinek jî hatiye kirin. Di pey re piştî mijar û sînorên xebatê, çavkaniyên ku hatine bikaranîn hatine nasandin. Paşê jî piştî rêbaza lêkolînê, giringî û amanca xebatê hatiye vegotin. Di beşa yekem de ji hêla teşeyî ve li ser formelên wan destpêk û dawiyê, li ser rêzbendî, pirs û bersivdayîn, dengsazî û serwaya mamikên kurdî nirxandinek hat kirin. Mamikên kurdî li gorî van taybetmendiyên xwe hatin kategorîkirin. Di beşa duyem de mamikên kurdî ji hêla hunera helbestê ve ji aliyê naverokê ve hat analîzkirin. Piştî analîzkirina mamikan metafor û hêmayên ku herî zêde hatine bikaranîn, bi du tabloyan hatin nîşandan. Bêjeyên sereke: Mamik, Teşe, Helbest, Avanî.
Analîzek lı ser parastına zımanê yekemîn a duzımaniyên Kurdî-Tirkî
(2024) Yonat, Mehmet; Yonat, Mehmet
Dil içsel bir organizasyondur ve psikolinguistik de bu içsel organisazyonun üzerindeki psikolojik etkileri inceler. İki dilli beyinler, tek dilli beyinlere göre daha fazla beynin konuşma mekanizmalarını kullanır. Bu tespit, Psikolinguistik bir tespit olarak, tek dillileştirme süreçlerinin verdiği zarara da işaret edebilir. Bu çalışma psikodilbilimsel yöntem ve kavramlara dayanmakta olup, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisindeki Kürtçe-Türkçe iki dilliliği üzerine çalışmaktadır. Bu tezin amacı Kürtçedeki Türkçe etkisiyle oluşan kaybının bilançosonu tespit etmek ve ideal iki dilliliğe işaret etmektir. Tezimizde psikodilbilim bölümü tanıtıldıktan sonra yarım dillilik (semilingualism) kavramını Türkiye sınırları içindeki Kürt durumu bağlamında ele alınmakta ve okuyuculara kavramın tarihsel bir perspektif sunulmaktadır. Daha sonra Dunn ve Fox Tree (2009) tarafından geliştirilen A Quick Gradient Bilingual Dominance Scale (Hızlı ve Kademeli İki Dilli Baskınlık Ölçeği) ile saha çalışması, yaşları 18-34 arasında değişen son 3 kuşaktan (1990-1995, 1996-1999, 2000-2006) KürtçeTürkçe iki dilli 159 kişi üzerinde uygulanmış ve sonuçlar istatistiksel olarak analiz edilmiştir. Bu çalışmaya göre Türkçenin baskın ve etkili bir dil olduğu ve Kürteçenin eksiltici iki dillilik bağlamında olduğu ve çalışmanın parametrelerine göre yarı dilli konuşanlar ürettiği anlaşılmıştır. Aynı zamanda D2'nin geç edinilme yaşının D1'in koruması üzerinde olumlu bir etkisi olduğu anlaşılmış. Teknolojinin kuşaklar düzeyinde dil hakimiyetin de D1'e olumlu değişim etkisi, Kürtçenin kullanım alanlarının yaygınlaşması ise dengeli iki dilliliğin korunmasına olumlu etki yaptığı analaşılmıştır. Türkiye'nin sağlıklı bir iki dilliliği teşvik etmediği ve Kürtçe-Türkçe ikidilliler için dengeli bir iki dilliliği desteklemediği de ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak Kürtçe D1 olarak yerini D2 olarak Türkçeye bırakmak üzere bir yenidenyapılanma (resturuction) sürecindedir. Bu çalışmanın sonuç ve önerilerinin ailelere çocuklarını Kürtçe yetiştirmesi yolunda bilimsel bir rehber olmasını umuyoruz.
Banga Şîdetê dı Helbestên Cegerxwîn de
(2025) Uçmaz, Fetullah; Keskin, Necat
Cegerxwîn'in Modern Kürt Edebiyatında özel ve özgün bir yeri vardır. Hem kalemi hem de tavrı Kürt edebiyat çevrelerine ilham kaynağı olmuştur. Bu çalışmada genel olarak Kürt şair Cegerxwîn'in şiddet diliyle yazdığı şiirlerinden bahsetmeye çalıştık. Bu araştırmaya konu olan şiddetin gündelik şiddet olmadığını belirtmek gerekir. Bu şiddet devrimci ve politik bir şiddettir ve onun döneminde birçok şair tarafından kullanılmıştır. Bu şiddet çağrısı bazen sömürgecilere, bazen toprak sahiplerine, bazen ağalara ve bazen de toplumdaki güçlü kişilere yönelik yapılmıştır. Şiirlerinden bahsetmeden önce şiddet, Marksizm, devrimci şiddet, şiddet ve edebiyat ilişkisi gibi konuların yanı sıra diğer edebiyatlardan kısaca örnekler verdik. Ayrıca genel olarak modernizimden, Modern Kürt Edebiyatından, Modern Kürt Edebiyatında şiddet konusunun nasıl işlendiğine değindik. Bu bölümde Cegerxwin'in hayatı ve eserleri kısaca ele alınacak, ardından şiddeti konu alan şiirleri üç alt başlıkta değerlendirilecektir. Cegerxwîn'in bütün eserleri incelendi ve bunların arasından şiddet ile ilgili on altı (16) şiir seçildi. Çalışmanın sonunda Cegerxwîn'in pek çok şiirinde şiddete çağrıda bulunduğu görülmektedir. Bu çalışma 106 sayfadan oluşmaktadır.
Berawirdkirin û nirxandina sê şanonameyên hevjêderk
(2024) Aslan, Mustafa; Aslan, Mustafa
Bilindiği üzere birçok modern dönem eseri folklor den beslenmişlerdir. Folklorik unsurlar eski dönemlerden günümüze birçok farklı yoldan ulaşmışlardır. Bu yollardan bir tanesi de metinlerarasılıktır. Yazarlar yaşadıkları dönemde birçok kez eski eserleri kendilerine, döneme, okurlara vb. göre tür, biçim ve içerik yönünden değiştirerek yeniden yazmışlardır. Eğer araştırmacılar bu eserleri değerlendirirken metinlerarası ilişkileri dikkate almazlarsa, kuşkusuz o değerlendirmeler eksik kalacaktır. Bu yüzden eserler böyle bir bağlamda ele alınmalı ve yorumlanmalıdır. Kürt edebiyatında bir halk hikayesi tıpkı birçok folklorik eser gibi modern dönemde birçok edebiyat eserine kaynaklık etmiştir. Bu çerçevede bu hikaye öncelikle Evdirehîm Rehmî Hekarî tarafından Memê Alan adıyla daha sonra ise Xelîlê Çaçan ve Tahirê Biro tarafından Memê û Eyşê adıyla, yani üç farklı yazar tarafından farklı zamanlarda bir tiyatro eseri olarak yeniden yazılmıştır. Biz de bu yüzden adı geçen bu üç eseri folklor ve metinlerarasılık bağlamında değerlendirdik. Böylelikle gördük ki adı geçen yazarlar kendi özellerinde ve dönemlerinin siyasi, edebi, sosyal, tarihi vb. şartlarında anlamsal ve formsal dönüşümlerle bu eseri yeniden canlandırmışlar ve okuyucular/izleyicilerin gündemine taşımışlardır. Bununla birlikte bu üç yazar kendilerine özgü sebeplerle eserlerini Kürt folkloruna ait unsurlarla donatmışlardır. Bu tür eserler metinlerarasılık teorisyenlerinin hiçbir eser kendisinden önce yazılmış eserlerden bağımsız değildir görüşünü desteklerler.
Berhem û Hunera Izedînê Remakî
(2024) Öztürk, Mustafa; Öztürk, Mustafa
Sözlü kültür, halk yaşamının bir parçasıdır. Yazının insan hayatına geç girmiş olmasından dolayı sözlü kültür önemli bir yer edinmiştir. Dolayısıyla halk, olayları, tarihi ve kültürü sözlü yollarla öğrenmiş ve kuşaktan kuşağa aktarmıştır. Sözlü Kürt kültüründe dengbêj önemli bir yer edindiği ve toplumun sözcüsü haline geldiği için tarihin yanı sıra çeşitli olay ve gelişmeler dengbêjler sayesinde toplumun değişik kesimlerine ulaşmıştır. Bu sebeple bizler kamusal hafızanın, yani dengbêjliğin unutulmamasına katkı sağlamak amacıyla Kızıltepeli dengbêj Izedînê Remakî konusunda çalıştık. Çalışmamız Giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında hafıza ve kültür ilişkisi üzerinde durduk. Sözlü kültürde hafıza önemli bir yer edindiği için, özellikle hafıza, genel olarak da sözlü kültür üzerinde durduk. İlk bölümde Dengbêjliğe Genel Bir Bakış başlığı altında dengbêj kavramı, dengbêjliğin tarihçesi, dengbêjlikte eğitim, dengbêjliğin eser türleri, dengbêjlikte icra çeşitleri ve dengbêjlik ortamı hakkında açıklayıcı bilgiler sunduk. İkinci bölümde Izedînê Remakî'nin yaşamı ve eserleri üzerinde durduk. Izedînê Remakî'nin hayatı ve sanatı hakkında bilgi vererek eserleri üzerinde durduk. Üçüncü bölümde ise Dengbêj Izedîn'in kilam metinlerini vererek bu metinler hakkında değerlendirmelerde bulunduk. Bu çalışmanın amacı degbêjlîk konusunda genel bir projeksiyon sunmak ve özellikle İzedînê Remaki ve onun kilamlarını bilimsel ölçülere göre değerlendirip tanıtmaktır.
Cîhangîrnameya Goranî (Tekst-Vekolîn)
(2024) İşik, Rojhat; Valı, Shahab
Edebiyat sözlü olarak başlar ve zamanla sözlü edebiyatın ürünleri yazıya aktarılır. Bu sözlü edebiyatın ürünleri söz sayesinde aktarılır bu eserler ne kadar eski olursa olsun her devirde farklı bir örtüye bürünür ve yeni anlamlar yüklenilir. Dolayısıyla o devrin fikirlerini ve düşüncelerini yansıtan en önemli kaynaklar olmakla beraber o dönemin tarihine'de ayna tutmaktadırlar. Bu sözlü kültürün bir ürünü olan mitik hikayeler yeni anlamlar kazanarak, milletlerin destanlarının bir parçası haline gelirler. Destan edebiyatı mitik hikayelerin toplandığı en büyük alanlardan birisidir. Destanlar tarihsel süreç içerisinde yazıya geçen; dün, bugün ve yarın arasında köprü kuran sözlü edebiyat eserlerinden biridir. Kürtlerin altın çagını ve efsanevi tarihini anlatan Kürtçe Şahnameler bu eserlerden bir tanesidir. Bu çalışmanın amacı Kürtçe Şahnamelerin bir bölümü olan Cihangirname adlı eserin transkıripsiyonu ile birlikte bu eserin analizidir. Bu çalışmamızda Kürtçe Şahnameler de yer alan Kürtçe'nin gorani lehçesiyle ve arap alfabesi ile yazılmış olan Cihangirname adlı eserin bir versiyonu üzerinde çalıştık. Cihangirname'nin kurmanci versiyonu üzerinde akademik çalışmalar yapılmış ve sözlü versiyonunu da Rêdî Sêîd tarafından derlenmiştir, ancak gorani versiyonu üzerinde akademik bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma Cihangirin serüvenini ve Zaloğlu Rüstem'in destanının farklı versiyonlarını tamamlanma çabasıdır. Eser gorani lehçesi ile yazıldığı için kelimelerin kurmanci anlamlarını dipnot olarak gösterdik. İlk önce Eserin transkıripsiyonunda kullanılacak olan alfabeyi tanımladık. Cihangirname bir destan olduğu için kahramanlar destanın ana unsurudur ve kahraman vatanını ve halkını olağanüstü güçlere ve düşmanlara karşı korumak için her zaman hazırdır. Zaloğlu Rüstem kürt destanlarının en ünlü kahramınıdır, onun kürt kültüründeki yerini ve rolünü belirlemek için onun yaşam serüvenini iyi anlamamız gerekir. Cihangirname'nin gorani versiyonun da yaşamı ve serüveni ile kahraman olarak öne çıkan karakter Rustem'in oğlu olan Cihangirdir ama Rustem'de serüveni ile destanın ana kahramanıdır. Bu çalışmamızda Cihangirname eseri bir destan olduğu için, ilk bölümde destanın terminolojisi, destanın nasıl ortaya çıktığı, destanın görev ve fonksiyonlarının neler olduğunu vb. açıkladık. İkinci bölümde kürt destan edebiyatını ve Kürtçe Şahnamelerin öneminden bahsettik. Cihangirname eserini içerik ve şekilsel olarak değerlendirdik. Üçüncü bölümde transkıripsiyonun kurallarına göre transkıripsiyonda kullanılacak alfabeyi tanımladık ve metnin transkıripsiyonuna yer verdik. Cihangirname eseri genel hatları ile ne kadar kurmanci versiyonuna benzesede destan detaylarında kurmanci versiyonundan farklı olduğu sonucuna vardık. Karakter, yer ve mekan bakımından ortak noktalara sahip olmakla beraber olayların oluş şekli açısından farklılıklar bulunmaktadır. Cihangirname'nin gorani versiyonun kendine has özelliklere sahip olduğundan özgün bir eserdir.
Destana Bîjen û Menîjeyê Di Edebîyata Kurdî Da (Goranî, Soranî, Kurmancî)
(2025) Ölmez, Engin; Valı, Shahab
Bu çalışmamızda Bîjen ile Menîje destanın versiyonları üzerinde durduk ve karşılaştırmalı olarak destanın olay örgüsü, içerik, motif ve kahraman analizi yapılıp her üç versiyonun (Kurmancca, Soranca, Goranca) farklı ve benzer özellikleri değerlendirildi. Hakeza, Viladimir Propp'un anlatı işlevlerindeki yedi karakter tiplemesine göre her üç versiyonun karakter analizini yapılıp farklı ve benzer özellikleri karşılaştırmalı olarak belirtilmeye çalışıldı. Bijen ile Menije hamaset, aşk ve kahramanlık destanı olup Kürtçe'nin üç diyalektinde (Kurmancca, Soranca ve Goranca) ve Firdevsî'nin Şahnâmesinde yer almaktadır. Bu destanın ve çeşitli versiyonlarının, Part döneminden günümüze kadar varlığını sürdürmüş olması, Kürt-İran hafızasında varlığını sürdürdüğünün bir göstergesi olarak görebiliriz. Ayrıca bu destanın karakter ve imgelerini, adı geçen miletlerin ve Kürt Edebiyatında görmek mümkündür. Çalışmamızın teorik arka planı için Şahname kültürü ve Kürt Şahnamelerine yer verildi. Çalışmamızda görüldüğü üzere her ne kadar Firdevsi'nin Şahnamesi ve Kürt Şahnameleri köken, dayandığı kaynaklar ve içerik olarak birbirine benzese de her ikisi arasında farklılıkların olduğu ileri sürüldü. Öte yandan Bîjen ile Menîje destanın versiyonları sözlü edebiyattan yazıya aktarıldığı için Kürtçe sözlü edebiyat kültüründen de bahsedildi. Bijen ile Menije destanı aktarıcı, ozan ve dengbêjler sayesinde sözlü edebiyattan yazıya aktarılan ve günümüze kadar uzanan destanlardan bir tanesidir. Her üç versiyon, her ne kadar karakter ve içerik olarak birbirine benzese de aktarım ve anlatımdan kaynaklı, olay örgüsü bakımından farklılıkların olduğu ileri sürüldü. Ayrıca bu çalışmanın amaçlarından biri de Bijen ile Menije destanın Kürt'lerdeki yeri, önemi ve varlığına dikkat çekmek ve bu destanın karakter ve unsurlarının klasik ve modern Kürt edebiyatındaki yansımalarını birkaç örnekle belirtmektir. Anahtar Sözcükler: Kürt Edebiyatı, Kürt Destanları, Kürt Şahnameleri, Bijen ile Menije.
Dîwana Mela Hesenê Sofyanî: Metin û lêkolîn
(2024) Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Mela Hesenê Sofyanî, bir Klasîk Kürt Edebiyatı şairidir. 1943 yılında Silvan'ın Kevnecar Köyünde dünyaya gelmiştir. Mela Hesen, dini ilmiyle beraber daha çok milli ve toplumsal konulara odaklanmıştır. Bununla beraber Klasik Kürt Edebiyatı özellikleri kapsamında yazmış olduğu özgün divanı, sekiz şiir dışında daha önce hiçbir şekilde yayımlanmamıştır. Muhteva açısından oldukça zengin edebiyatın yanısıra milli ve toplumsal konularda yazılmış şiirlerden oluşmaktdır. Divanında şekilsel açıdan genel olarak mesnevi ve murabba nazım birimlerinin ağırlığının yanısıra gazel, kaside ve müseddes de yer almaktadır. Her ne kadar ritim olarak aruz ölçüsü etkisini hissettirse de aruz kalıpları belirgin bir şekilde ortaya çıkmamaktadır. Şair, şiirlerinde genel olarak hece ölçüsü kullanmıştır. Bu çalışma bir giriş ve dört kısımdan oluşmaktadır; birinci kısım şairin hayatı, ikinci kısım şekil ve içerik açısından divanın incelemesi, üçüncü kısım ilk iki bölümün incelemesi üzerine şairin edebi kişiliği, dördüncü kısım ise divanın transkribesinden oluşmaktadır. Bu divanın özgün özellikler barındırdığını, şekilsel açıdan çeşitli olup dilin sade ve akıcı olduğu tespit edilmiştir. Şair, şiirlerini Cegerxwîn ve Ehmedê Xanî'nin etkisinde kalarak kaleme almıştır. Mela Hesenê Sofyanî, sosyal ve milli ve bir şair olup XX. yüzyıl Klasik Kürt Edebiyatı özelliklerini taşımaktadır.
Lêkolîneke Toponîmîk: Awayên Navlêkırına Cıh û Waran û Teşeyên Erdnıgarîyê lı Devera Xursê
(2025) Subaşı, Sevim Uluç; Aslan, Mustafa
Di vê xebatê de di çarçoveya toponîmîyê de em li ser navlêkirinên cih û warên devera Xursê rawestiyan. Me gundên devera Xursê ku girêdayî navçeya Qosera Mêrdînê ye û awayên navlêkirina van gund û teşeyên erdnigarîya li wir bi awayekî toponîmîk, coxrafîk, etnoxrafîk û dîrokî nirxand. Di vê xebata xwe de me awayên navlêkirinên dozdeh gundên devera Xursê û teşeyên erdnîgarîyê li gor cure û taybetmendîyên pêkhatinên toponîmîyê rave kirin û da ber çavan da ku em bizanin niştecihên ku li van deveran jiyane bi çi hesasiyet, tevger û hişmendiyê navlêkirina van cih û waran pêk anîne. Di gel vê jî me di xebata xwe de di bin siya navên teşeyên erdnîgarîyê de jîngeh û şûnwarên qedîm, tirbe, qonax, avahî, kanî, gol, şikeft, pir, aş, zinar, gir, bexçe, daristan, kele, teht, hwd. û çend termên erdnîgarîyê ku bi piranî tenê ji hêla niştecihên devera Xursê ve dihate bikaranîn bi cih kir. Me hin termên erdnîgarîyê yên ku tomar kirine, li gor watayên ku ji hêla niştecihên vê deverê ve li van termên erdnîgarîyê hatine barkirin, şirove kirin û bi ferhengan re berawird kirin. Di ber de jî me hin termên erdnîgarîyê yên tomarkirî ku di tekstên klasîk de jî derbas dibûn dan ber çavan. Bi tevahî sed û çil pênc gundên Qoserê hene. Ji ber ku ne pêkan bû em vê xebata xwe ya sehayê li hemû gundan pêk bînin, me ji van gundan tenê gundên devera Xursê yên ku girêdayî navçeya Qoserê ne hilbijartin. Di gel van malûmatan derheqê sedema navlêkirinên gund û teşeyên erdnîgarîyê de vegêranên gel ên ku hatine tomarkirin jî di vê xebatê de cih girtine da ku bi kêrî çanda gelêrî ya Kurdî bê. Em dizanin ku navlêkirin an binavkirinên cih û warekî di encama hafizeyeke kolektîf de pêk tê. Bi vê hişmendiyê jî em tevgeriyan ka gelo li devera Xursê tesîra guherîna navên cih û waran li ser bîra hevpar a niştecihên vê deverê bi çi awayî bû. Di encamê de ev mudaxeleyên ku ji hêla dewletê ve li guherîna navan hatiye kirin ji hêla niştecihan ve di jiyana rojane de bi çi awayî hatiye pejirandin û li hember vê rewşê çi bertek hatiye nîşandan hîn bûn û me ev dane hemû daxilî zanista gelêrî ya Kurdî kirin. Di pêvajoya vê xebatê de ji niştecihên vê deverê daneyên giring hatin berhevkirin û tomarkirin û di gel vê jî bi saya rê û rêbazên weku çavdêrî, hevpeyvîn, hevdîtinên rûbirû hin malûmat û agahiyên bikêrhatî hatin bidestxistin. Herî dawî di vê pêvajoya xebata xwe de ji bo ku em xwe bigihînin dane û malûmatên mîsoger, me arşîvên dezgehên mulkî yên îdarî jî referans girtin. Ji bilî rêbaza berhevkarîya li sehayê daneyên ku hatin berhevkirin li gorî zanista toponîmîyê hatine senifandin û nirxandin. Weku encam me sed û bîst çar navên cih û warên Devera Xursê berhev kirin û derbarê Xursê û awayê binavkirina cih û waran de gihiştin qenaetekê.
Li gor CEFRÊ peşniyaz û sêwirandina pirtûkeka guhdarîkirinê bo Kurdîya Kurmancî (Astên peş A1, A1, A2, B1, B2)
(2024) Yonat, Mehmet; Yonat, Mehmet
Dil öğretiminin amaç ve süreci devletler ve dil öğretim kurumları için farklı anlamlar taşımaktadır. Bu bazen açık ve işlevsel bir iletişim için bazen de politik bir tezahür olarak dili yaygınlaştırmak amacıyla yapılmaktadır. Bu süreçte görünen, dil öğretim meselesi hem politik yönden hem de sosyolojik yönden farklı faktorlere sahiptir. Bu faktorler diğer dillerde olduğu gibi Kürtçe dil öğretiminde de ortaya çıkmaktadır. Kürtçe dil öğretimi alanında çalışan kurum ve öğretmenler dil öğretiminin pratik ve verimli bir biçimde yapılması için materyaller tasarlanmakta ve yöntemler sunulmaktadır. Bu süreçte her ne kadar yeni ve işlevsel materyaller sunulsa da yaşadığımız çağ bazen teknolojik gelişmelerden bazen de politik kararlardan kendini yeni baştan tasarlamakta; yeni ve modern materyal ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Kürtçenin Kurmancca lehçesi için uygun ve müstakil bir materyalin olmaması da dil öğretim alanı için önemli bir eksikliktir. Ayrıca dünyanın pek çok farklı yerinde dil öğretimi için hem bağımsız kurumlarca hem de ulaslararası resmî kurumlar tarafından pek çok yöntem ve materyal hazırlanmıştır. Bu kurumlardan biri de Avrupa Konseyidir. Bu konsey tarafından 'Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni (D-AOBM)' adıyla bir çalışma hazırlandı ve öğretim çevrelerine sunuldu. Bu çalışmayla birlikte dil öğretimi sıralaması ve seviyelendirilmesi bir standarta bağlandı ve dünyanın pek çok yerinde kullanılmaya başlandı. Kürtçenin Kurmnacca lehçesi için böyle bir standartın olmaması önemli bir eksikliktir. Bu eksiklikle birlikte oluşturulmuş olan Kürtçenin Kurmancca lehçesi için hazırlanmış olan çalışmalar Kürtçe dil öğretimi olarak sunulmuştur. Bu tanımlama Kürtçe dil alanında bir karmaşıklığa neden olmaktadır. Yine Kürtçe dil öğretimi materyalleri oluşturulurken, dil öğretimi ve etkinlik geliştirme için seçilen yöntem ve teknikler belirli bir sitemden yoksun olmaları dil becerilerini kazandırmada etkisiz kalmaktadır. Bu çerçevede çalışmanın amacı, yabancılara Kürtçe öğretimi için bir materyalin hazırlanmasıdır. Bu yüzden Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni (D-AOBM) kullanıldı. Bu materyalin tasarımı için etkinlik geliştirmede kullanılan yöntem ve teknikler etraflıca değerlendirildi. Kürtçenin Kurmancca lehçesi dil öğretimi için seçilen yöntem Çerçeve Metninde önerilen yöntem ve teknikler kullanıldı. Tasrlanmış olan dil öğretim çalışması için hazırlanan etkinlikler detaylıca değerlendirildi. Yöntem olarak da tasarım temelli araştırma (design-based research) yöntemi kullanıldı. 'Çerçeve Metni'nde bulunan dinleme becerisinin A1Öncesi, A1, A2, B1, ve B2 seviyelerinin kazanımları etkinlikler yoluyla Kürtçenin Kurmancca lehçesine adapte edildi ve bir kitap olarak hazırlandı. Bu çalışma ile birlikte dil öğritimi alanında çalışan ve materyal tasarlayıp geliştiren kurum ve öğretmenler yabancılara Kürtçe öğretimi için muntazam bir kaynakçaya erişeceklerdir.
Li gor pîvanên edebîyata zarokan nirxandina çîrokên zarokan yên kurmancîya bakur
(2024) Subaşı, Kenan; Subaşı, Kenan
Çocuk edebîyatı, çocuğun ve çocukluğun istenilen bir nitelikte geçmesi için yaşamın ilk yıllarından itibaren önemli bir yerdedir. Çocuk edebîyatının nitelikli olması için de başat norm çocuğun tanınması ve buna göre metinlerin üretilmesidir. Metin üretiminden önce yazar; çocuk ve çocukluğu tanımalı, bilmeli ve onların ihtîyaçlarını saptamalıdır. Bu saptamadan sonra çocuk kitabı ve diğer çocuk edebîyatı ürünleri, çocuk gerçekliği ve çocuğa görelik ilkeleri esas alınarak oluşturmalıdır. Olay örgüsü, karakterler, anlatıcı türü gibi metin içi unsurlar bu iki ilke çerçevesinde şekillenmelidir. Bu çalışmada, ilkin araştırma inceleme yapılmıştır. Bu yolla, çocuk edebîyatı ilkeleri ve ürün değerlendirme ölçütleri saptanmaya çalışılmıştır. İçerikte kullanılan dil, karakterlerin nasıl olması gerektiği, olay örgüsünün içeriği ve yönü, metinde oluşturulmak istenen psikolojik atmosfer ve anlatıcının nasıl olması gerektiği gibi özellikler tespit edilmek istenmiştir. Elde edilen nitel ve nicel veriler, sınıflandırılmıştır. Tezin araştırma sahasını oluşturan bu sınıflama çocuk edebîyatı ürünleri incelendiğinde birer ölçüt olarak kullanılmıştır. Kürtçe (Kurmancî Lehçesinde) çocuk kitaplarının çözümlenmesi için oluşturulan örneklemde Nejla Öztürk'ün 16, Mûrad Dildar'ın 8, Çetoyê Zêdo'nun 4 ve Berfîn Ayşe Öğüt'ün 4 öyküsü incelenerek toplam 32 öykü ele alınmıştır. Bu öykülerin evreni yansıtabilmesine dikkat edilmiştir. Seçilen öyküler, alan taramasında elde edilen nicel ve nitel ölçütlere göre çözümlenmiştir. Bu çözümlemeler, çeşitli alt başlıklar altında sınıflanmıştır. Elde edilen öneriler, sonuç kısmında maddeler halinde yazılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çocuk edebiyatı, Çocuk gerçekliği, Çocuğa görelik, Çocuk edebiyatı ilkeleri, Kuzey Kürtçesi öyküleri.
Mela Nezîrê Hergemoyî û mecmû'eya wî (Lêkolîn-tekst)
(2024) Bozkur, Sehrete; Ertekin, Mehmet Zahir; Ertekin, Mehmet Zahir
Mecmualar dîvan ve mesnevilerle beraber klasik edebiyatın başat kaynaklarındandır. Mecmualarda adı duyulmamış şairlere rastlanabilir, şairlerin dîvanında yer almayan şiirleri bulunabilir, yeni edebi türler ve yeni eserler tespit edilebilir. Bunun için mecmua incelemeri klasik edebiyat açısından önemlidir. Bu çalışmada el yazması bir mecmua incelenip transkripsiyonlu metni ortaya konmuş ve yazarı Mela Nezîrê Hergemoyî tanıtılmıştır. Alim ve mutasavvıf olan Mela Nezîrê Hergemoyî (1928/33-2002), modern dönemde eserlerini klasik edebiyat tarzında kaleme almıştır. 'Nûn û Ẕal (نون ذال)' mahlasıyla şiirler yazan ve murettep bir dîvanı bulunan Mela Nezîrê Hergemoyî'nin Arapça ve Kürtçe kaleme aldığı din, tasavvuf, sözlük-dil bilgisi, felekiyat, halk hekimliği konularında pek çok eserî bulunmaktadır. Şiirleri dışında kalan diğer eserlerinin çoğu tercüme ve manzum tercümelerdir. Önemli eserlerinden biri de çalışmamıza konu olan mecmuasıdır. Mecmua, yazma eserler bilimine göre incelenmiş ve çalışma, mecmuadaki Kürtçe bölümlerle sınırlandırılmıştır. Müellif nüshası olan 'Mela Nezîrê Hergemoyî Mecmua'sı' 1979 yılında Batman merkeze bağlı Bêdya köyünde yazılmıştır. Mecmua, kapak sayfaları dışında 133 varaktan müteşekkil olup 108 varağı Kürtçe yazılardan oluşmaktadır. 108 varak içerisinde 18 Kürtçe eser tespit edilmiştir. Kısa ve uzun manzumelerden oluşan Kürtçe eserler, Kürtçenin Kurmanci lehçesi; beyit birimi, aruz vezni ve mesnevi nazım şekliyle yazılmışlardır. Bu eserlerin tamamı klasik edebiyat türlerinden olup eserlerin çoğu dini-edebi türler içinde değerlendirilebilir. Mecmuada tespit edilen Kürtçe eserler transkripsiyon metoduyla latin harflere aktarılımış ve latinize edilmiş metinlere de çalışmada yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Klasik Kürt edebiyatı, mecmua, Mela Nezîrê Hergemoyî Mecmua'sı, Mela Nezîrê Hergemoyî, edebi türler.
Mîtosa afirandinê di rîwayetên Kurdên Êzidî û Yarsan de
(2024) Batu, Nasır Heval; Valı, Shahab
Bu tez Kürt Ezidi ve Yaresan anlatılarındaki evrensel yaratılış miti türlerini araştırmakta ve Kürtçe metinlerin bu evrensel kalıplar aracılığıyla ne ölçüde analiz edilebileceğini ve kategorize edilebileceğini göstermek amacıyla, dini metinleri ve yardımcı ikincil literatürü kullanarak analiz etmektedir. Başlıca analiz edilen metinler, Kurmanci lehçesindeki Ezidi İlahileri (Qewl) ve Kürtçenin Gorani lehçesindeki Yaresan Kelam'larından oluşmaktadır. Ezidilerdeki 'Dünyanın Yaratılışı İahisi' ve Şeyh Emir Zoleyi ile Xan Elmas'ın kelamları, yaratılış mitlerinin yerleşik kalıpları üzerinden incelenmiştir. Ayrıca, bu iki Kürt topluluğunu ve onların metinlerini tanıtmak, dini, kültürel, spiritüel ve mitolojik miraslarını araştırmacılar ve okuyucular için erişilebilir kılmak amacıyla çaba sarf edilmiştir. Bu iki Kürt dini topluluğunun metinlerini inceleyerek ve içlerindeki ortak ve farklı unsurları karşılaştırarak, bu çalışma, sıklıkla göz ardı edilen bu anlatıları akademik ve kültürel tartışmaların ön saflarına taşımayı amaçlamaktadır. Kullanılan yöntemler arasında yapısal analiz, yaratılış mitosunun evrensel kalıpları ve karşılaştırmalı mitoloji yer almaktadır. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır: birinci bölümde yaratılış mitoslarının türlerinden bahsedilmektedir, ikinci ve üçüncü bölümlerde sırasıyla Ezidi ve Yaresan Kürtleri'ne dair bazı bilgiler sunulmakta ve onların yaratılış mitosları ele alınmaktadır; dördüncü bölümde ise mitosların karşılaştırılması ve sembollerin yorumlanması yer almaktadır.
Nomînal morfolojî yê Zazakî ser o cigêrayîşêk: Nimûneyê fekê Herte
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet
İrani dil ailesinin kuzey batı dil grubuna ait olan Kürtçenin Zazaca lehçesi üzerine yeterince çalışma yapılmamıştır. Bu yüzden Zazaca üzerine yapılacak her çalışma önem arz etmektedir. Bununla birlikte Zazaca konuşanlar arasında ciddi farklı dilsel kullanımlar bulunmaktadır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalar Zazacayı üç temel ağıza ayırmaktadır; kuzey, merkez ve güney ağızları. Bu ağzılara ek olarak her bir ağız kendi içerinde farklı kullanımlar barındırmaktadır. Bu çerçeve de bu çalışmanın amacı Karpuzlu köyünün dilsel özelliklerini ortaya çıkarmaktır. Bu dilsel özelliklerden nominal morfoloji özerinde durulacaktır. Karpuzlu köyü Kulp/Diyarbakıra bağlı olup bu bölgede henüz konu hakkında bu tür bir çalışma yapılmadığından böyle bir çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu yüzden bu çalışma bir bölgenin ağzının nominal morfolojik özelliklerini Zazaca dilbilim ağızları haritasına ilave etmek istemektedir. Çalışmamızda öncelikle konu hakkında sorular hazırlanmış olup bu sorular hem Zazaca hem de Türkçe bilen 30-60 yaş arası kişilere sorulmuş ve cevaplar kaydedilmiştir. Sorular dışında bu kişilerden birkaçının ağzından masallar kaydedilmiş ve bu kayıtlar deşifre edilmiş olup içerisinde nominal morfolojik özellikler aranmıştır. Bu şekilde sorular ile bulunamayan farklı özellikler aranmış ve farklı özellikler de tesbît edilmiştir. Bu çalışma zazaca dilbilim çalışanlar için özgün bir çalışma örneği olup ağızların karşılaştırılması çalışmaları için çalışma imkanını genişletecektir. Çalışma sürecinde öncelikle Kulp ve Karpuzlu köyü hakkında ayrınıtlı bilgi verilmiştir. Buna ek olarak konunun kavramsal terimleri verilmiş olup daha sonra nominal kategori konuları; durum, izafe, sayı, cinsiyet ve ergativite konuları çalışılmıştır. Bu çalışmada karpuzlu köyü bölgesindeki bazı nominal morfolojik özelliklerin değişmediğini; cinsiyet kullanımı gibi bazı kullanımların da değiştiği gözlemlenmiştir. Bu kullanımları ayrınıtılı bir şekilde ortaya koyduk. Anahtar kelimeler: Dil, Dilbilim, Morfoloji, Zazaca, Durum, İzafe, Cinsiyet.
Zazakî de standartîzekerdişê termê huqûqî
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet
Bu çalışmada hukuk mesleki terimleri Zazaca dialetiği üzerine bazı tespitlerde bulunulmuştur. Zazaca dialektiğinde mesleki sözcükler terminolojisin üzerine pek çalşma gerçekleştirilmemiştir bu sebeple hukuk sözlüğü üzerine bir çalışma yapılması ihtiyacı görülmüştür. Bu çalışmanın amacı zazaca hukuk terimleri üzerine terminolojik bir çalışma gerçekleştirmektir. Terimler her dilde farklı şekillerde karşılık bulmuşken Zazaca dilinde hukuk sözlüğü üzerine henüz bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışma kendi içerisinde bir çok dildeki karşılıklarını karşılaştırarak istifade etmiştir. Bu çalışma her bir terimsel sözcük üzerine Kurmançca, Türkçe, ve İngilizce dillerindeki sözcüklerin neler oldukları tespit etmek ve bu sözcükleri Zazaca dilinde karşılayabilecek sözcükleri bulup önermektir. Bu çalışma önceliğine Mezopotamya Vakfı ve Diyarbakır Barosunun ortaklaşa Kurmaçca hukuk terimleri sözlüğü alanında yazılmış olan ''Ferhenga Têgihên Huqûqî'' almaktadir. Buradan sözcükler, sıralanış ve diğer dillerdeki karşılıkları alınmıştır. Daha sonra Zazaca kaynakça ve sözlüklerden bu kelimelerin karşılıklarını bulma çalışması yapılmış. Her sözcük içn bir paragraf içerisinde açıklama, cümle içinde kullanma ve öteki alternatifler gösterilmiştir. Zazacaya çevrilen bu sözcükler son bölümde tablo şeklinde gösterilmiştir.

Browse

Browsing Lisansüstü Eğitim Enstitüsü by Language "ku"